Żydowska Agencja Telegraficzna (ŻAT)

Żydowska Agencja Telegraficzna (ŻAT)

Jidisze Telegrafen Agentur (jid.); Jewish Telegraphic Agency (JTA) (ang.) – agencja o międzynarodowym zasięgu, założona w 1917 w Holandii przez amerykańskiego dziennikarza, Jakuba Landaua (stojącego na jej czele do 1951), jako Żydowskie Biuro Korespondencyjne. Zajmowała się zbieraniem i rozpowszechnianiem wiadomości nt. wszelkich aspektów życia Żydów na świecie. Codzienne doniesienia przeznaczone były dla prasy oraz organizacji żydowskich i nieżydowskich. W 1919, przy współpracy M. Grossmana, zreorganizowano Biuro, tworząc JTA z siedzibą w Londynie, a od 1922 – w Nowym Jorku. W 1920-1939 JTA otworzyła oddziały w Nowym Jorku, Londynie, Paryżu, Berlinie, Jerozolimie i Warszawie (ŻAT). Były one niezależne organizacyjnie i finansowo od centrali. Po 1933 oddział berliński został przeniesiony najpierw do Pragi, a następnie do Paryża. Każdy oddział utrzymywał korespondentów w licznych miejscowościach, będących ośrodkami życia żydowskiego oraz w siedzibach organizacji międzynarodowych. Udało się także zorganizować sieć korespondentów, m.in. w: Moskwie, Kijowie, Charkowie, Kownie, Sztokholmie, Johannesburgu, Rzymie, Brnie, Buenos Aires i Kairze. W Jerozolimie wydawano codzienny biuletyn „Palestine Telegraphic Agency”. Przez wiele lat (1924-1968) naczelnym korespondentem JTA w Europie był Borys Smolar, który także pełnił funkcję redaktora nacz. biuletynu informacyjnego JTA. Agencja była dla międzynarodowej opinii publicznej ważnym źródłem informacji o antyżydowskiej polityce Niemiec od 1933, a w czasie II wojny światowej – o losie Żydów. Po reorganizacji w 1950, na jej czele stanęła niezależna rada dyrektorów. Początki warszawskiego oddziału ŻAT sięgają 1917, kiedy to M. Mozes założył Biuro Wiadomości Dziennikarskich. Zbierał informacje z prasy rosyjskiej, niemieckiej i austriackiej, tłumaczył je na język polski i jidysz, a następnie przygotowywał biuletyn, który drukował i rozdzielał wśród abonentów prasowych. Przypadkowe spotkanie w 1920 z Landauem zaowocowało założeniem przez Mozesa w Warszawie oficjalnego oddziału JTA, jako ŻAT (Al. Jerozolimskie 18). Mozes był zarówno kierownikiem Agencji, jak też korespondentem świat. JTA, akredytowanym przy Sejmie RP oraz MSZ. ŻAT miała swoich korespondentów we wszystkich miastach Polski, w mniejszych miejscowościach korzystała z usług redakcji lokalnej prasy. Na podstawie zbieranych informacji przygotowywano i wydawano w języku polskim i jidysz „Biuletyn Żydowskiej Agencji Telegraficznej”. Wersja w języku jidysz zawierała wiadomości o życiu żydowskim w Polsce dla zagranicy. Pilny serwis przekazywano codziennie telegraficznie, telefonicznie, a także drogą radiową do Londynu. W 1937 ŻAT zainicjowała przygotowywanie przeglądu prasy żyd. w Polsce dla użytku gazet nieżydowskich. ŻAT utrzymywał się ze świadczonych przez siebie usług agencyjnych. Prenumeratorzy jego serwisu zobowiązani byli do przekazywania wiadomości agencyjnych bez żadnych zmian, a tylko z własnymi nagłówkami. ŻAT był w Polsce jedynym źródłem informacji o Żydach rosyjskich i ukraińskich, natomiast centrala przesyłała do Warszawy informacje spoza Polski, w zamian za co otrzymywała serwis o życiu żydowskim w Polsce. ŻAT cieszyła się dużym prestiżem jako apolityczne i bezstronne źródło informacji. Działała w Warszawie do 4 IX 1939, a następnie w Wilnie do lata 1940. Tam nawiązano kontakt z korespondentem ŻAT w Kownie oraz w Londynie i Nowym Jorku. Wznowiono serwis zagraniczny drogą telegraficzną. ŻAT wznowiła działalność w Polsce w końcu 1944, najpierw w Lublinie, a następnie w Łodzi jako Żydowska Agencja Prasowa (ŻAP); wydawała własne biuletyny; działała do 1950.