astrologia

astrologia

(grec.; hebr. ictagninut) – pseudonauka zajmująca się wpływem wywieranym przez ciała astralne na losy świata, a zwłaszcza ludzi; w średniowieczu określana przez Żydów jako chochmat ha-nis(s)ajon (hebr., mądrość [sztuka] przepowiadania), w odróżnieniu od astronomii – chochmat ha-chiz(z)ajon (hebr., mądrość [sztuka] obserwacji gwiazd). Zasadniczo judaizmowi obcy jest determinizm, jednak wielka bliskowschodnia tradycja a. (chaldejska, babil., egip. itd.) silnie oddziaływała na kulturę staroż. Izraelitów. W związku z tym w Talmudzie pojawiają się informacje, mogące sugerować niejednolite stanowiska uczonych wobec a. (blisko w nim powiązanej z astronomią). W traktacie talmudycznym Szabat (156a) rabi Joszua ben Lewi twierdził, że charakter człowieka zależy od dnia tygodnia, w którym się urodził (np. w niedzielę przychodzą na świat ludzie wybitni – dobrzy lub źli, gdyż był to pierwszy dzień stworzenia, w którym rozdzielona została światłość od ciemności). Nie zgadzał się z takim poglądem rabi Chanina, uważając iż charakter człowieka determinuje pora dnia urodzin, ze względu na wpływ planet. Rabi Jochanan ben Napacha natomiast twierdził, iż Żydzi nie mają swego maz(z)al (hebr., określenie oznaczające początkowo „szczęście”; potem – „gwiazdę” lub „znak zodiaku”). Jednak mędrcy Talmudu, będący nawet przeciwnikami a. (m.in. Raw), uznawali jej ważność dla innych ludów. W Talmudzie można odnaleźć szereg wskazań, iż w oznaczonym czasie nie należy wykonywać pewnych czynności (np. w piątek poddawać się puszczaniu krwi; Szabat 129b), zaś Szulchan Aruch (Orach Chajim 551,1) zalecał, by nie wchodzić w spory z nie-Żydami w miesiącu aw, który jest czasem złowróżbnym, bowiem w owym miesiącu została zburzona Świątynia Jerozolimska. W średniowieczu również było wielu zwolenników a., także wśród najwybitniejszych autorytetów (Saadia ben Josef; Salomon ben Jehuda ibn Gabirol; Abraham ben Meir ibn Ezra; Nachmanides). Liczne odniesienia do a. znaleźć można w literaturze ezoterycznej, przede wszystkim w Sefer Jecira i Sefer ha-Zohar. Wiara w a. była szczególnie rozpowszechniona wśród kabalistów (kabała). Największym i konsekwentnym przeciwnikiem a. był Majmonides, który w swym dziele Miszne Tora uznał jej wszelkie formy (w tym wiarę w szczęśliwe i nieszczęśliwe okresy) za zakazane przez Torę i związane z idolatrią. Pozostałością wierzeń związanych z a. jest w folklorze żydowskie powiedzenie Mazal tow (hebr., Na szczęście, a dosł.: „Szczęśliwej gwiazdy”, Niech twój znak [gwiazda] będzie dobry). (Zob. też Opatrzność)