Związek [Zawodowy] Literatów i Dziennikarzy Żydowskich [w Polsce]

Związek [Zawodowy] Literatów i Dziennikarzy Żydowskich [w Polsce]

nazywany też Zrzeszeniem Pisarzy i Dziennikarzy Żydowskich; popularnie w skrócie zw. Związkiem Literatów (jid. Literatn Farajn) – organizacja zawodowa pisarzy, zrzeszająca początkowo ludzi pióra, piszących zarówno w języku jidysz, jak i hebrajskim oraz dwujęzycznych – polsko-jidysz i polsko-hebrajskim (w 1929 odeszli z niej pisarze i dziennikarze piszący w języku hebrajskim; por. Związek Pisarzy i Dziennikarzy Hebrajskich w Polsce), założona w czerwcu 1916, mająca swą siedzibę w Warszawie (1916-1918 przy ul. Tłomackie 11; od 1918 – przy Tłomackiem 13). Warunkiem członkostwa było opublikowanie dziesięciu artykułów w prasie bądź wydanie jednej książki oryginalnej albo przetłumaczenie dzieła o objętości co najmniej 300 stron, lub też stałe zatrudnienie na stanowisku dziennikarskim. Organizacja ta dążyła do obrony praw ludzi pióra wobec wydawców książek i czasopism oraz wymuszenia na nich przestrzegania standardów, wynikających z prawa autorskiego. Na tym polu zanotowała poważne sukcesy, zwłaszcza gdy chodziło o publikacje prasowe, które zaczęły być godziwie opłacane. Poza tym, starała się wspierać swoich członków zarówno niosąc pomoc finansową bezrobotnym bądź będącym w wieku emerytalnym, oraz ich rodzinom, jak i w promowaniu młodych autorów, m.in. poprzez finansowanie lub dofinansowywanie edycji ich utworów (m.in. dzięki temu ukazała się pierwsza powieść I. Singera). Z.L. i D.Ż. oraz jego siedziba stały się ważnym centrum kulturalnym, które – oprócz pisarzy – przyciągało także przedstawicieli innych sztuk (malarzy, aktorów itp.), a także przedstawicieli elity inteligencji żydowskiej. W istocie pełnił on także funkcje klubu twórców, centrum wykładowo-odczytowego i ośrodka dyskusyjnego, jak również miejsca, gdzie organizowano występy i wystawy artystyczne oraz spotkania autorskie. Organizacja ta angażowała się w wiele akcji związanych z najważniejszymi problemami społeczno-kulturalnymi, m.in. we wspieranie szkolnictwa i kultury jidysz oraz JIWO; przeciwdziałanie jednostronnej hebraizacji życia kulturalnego w Palestynie; obronę prześladowanych pisarzy żydowskich w Niemczech. Wobec narastającego w latach 30. w Polsce antysemityzmu, z jednej strony, władze Z.L. i D.Ż. głośno protestowały, z drugiej zaś, w jego łonie nastąpiła radykalizacja nastrojów, objawiająca się wzrostem wpływów elementów lewicowych (w tym komunistów). W pierwszych latach swego istnienia Z.L. i D.Ż. korzystał z pomocy Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Warszawie. Potem utrzymywał kontakty z bratnimi organizacjami za granicą (przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych). Współpracował też ściśle z utworzonym w 1926 Syndykatem Dziennikarzy Żydowskich, wchodzącym w skład Związku Syndykatów Dziennikarzy RP. Od Z.L. i D.Ż. wyszła także inicjatywa utworzenia Żydowskiej Sekcji PEN-Clubu, którego większość aktywności w istocie związana była ze Z.L. i D.Ż. Przewodniczącymi Z.L. i D.Ż. byli: J. Dinesohn; H. Zeitlin; Mosze Zilberfarb; I. Schiper; H.D. Nomberg; Ber Karliński; Saul Stopnicki i Baruch Szefner. Organizacja ta, jak też Syndykat Dziennikarzy Żydowskich, podjęła decyzję o samorozwiązaniu we wrześniu 1939. Większość jego członków poniosła śmierć w okresie Holokaustu.