Niger Samuel
Niger Samuel
właśc. Czarny Samuel (Szmuel) (1883 Dukor, gubernia mińska – 1955 Nowy Jork) – krytyk literacki, historyk literatury, publicysta; brat poety, Daniela Czarnego, i działacza Bundu, Borucha Vladka (Władka) (1886-1938). Był najmłodszym spośród pięciu braci. W młodości pozostawał pod wpływem chasydyzmu i zamierzał zostać rabinem. Kiedy w Mińsku zetknął się z ideologią syjonistyczną i socjalistyczną, przystąpił do Syjonistyczno-Socjalistycznej Partii Pracy „Hitachdut” i uczestniczył w jej nielegalnej działalności. Aresztowany i torturowany nie zaprzestał anonimowej publicystyki. Pierwsze próby literackie N. powstały w języku hebrajskim i rosyjskim; od 1905 pisał głównie w języku jidysz. Swoim esejem o Sz. Aszu (1907) rozpoczął karierę krytyka literackiego. W 1908, razem z A. Weiterem i Sz. Gorelikiem, założył w Wilnie magazyn „Literarisze Monatszriftn” (jidysz, Miesięcznik Literacki). Eseje N. były publikowane w licznych periodykach. Po odbyciu studiów filozoficznych i literaturoznawczych w Berlinie i Bernie, w 1912 powrócił do Wilna, by wydawać pismo „Di Jidisze Wełt” (jid., Żydowski Świat). Następnie wydawał „Der Pinkes. Jorbuch far der geszichte fun der judiszer literatur un szprach, far folklor, kritik un bibliografie” (jid., Pinkas. Rocznik poświęcony historii literatury żydowskiej, języka, folklorowi, krytyce i bibliografii, 1913). Wydał też wówczas między innymi Z. Rajzena Leksikon fun der jidiszer literatur un prese (jid., Leksykon literatury i prasy żydowskiej, 1 t., 1914). W czasie I wojny światowej N. pozostawał w sporze z grupą modernistów o kryteria oceny literatury; uważał, że wyznacza je światowa klasyka. Eseje z tego czasu zostały wydane w 1922 pt. Szmuesn wegn bicher (jid., Pogadanki o książkach). W 1918 wydawał w Moskwie tygodnik „Kultur un Bildung” (jid., Kultura i Wychowanie), a w 1919 w Wilnie miesięcznik „Di Naje Wełt” (jid., Nowy Świat) oraz – razem z Weiterem – tygodnik literacko-kulturalny „Di Woch” (jid., Tydzień; ukazały się 4 numery). Kiedy wojsko polskie zajęło miasto, N. został uwięziony. Po uwolnieniu i pod wrażeniem tragicznej śmierci Weitera wyjechał do Nowego Jorku. Tam wszedł w skład redakcji dziennika „Der Tog” (jid., Dzień); odtąd, przez 35 lat, pisał cotygodniowe przeglądy nowości księgarskich i artykuły o literaturze. Współpracował też z wieloma nowojorskimi czasopismami, między innymi z: „Jewish Daily Forward”, „Dos Naje Łebn” (jid., Nowe Życie), „Kinder Żurnał” (jid., Pismo dla Dzieci). Wydał miedzy innymi księgę poświęconą Ch. Żytłowskiemu (Dos Żitłowski-zamłbuch, 1929); był współwydawcą księgi poświęconej Weiterowi (Wajter-zamłbuch, 1920). Działał społecznie w żydowskich organizacjach i instytucjach, miedzy innymi w: Sholem Aleichem Folk Institute, Louis LaMed Foundation for the Advancement of Hebrew and Yiddish Literature (pod jego auspicjami wydał studium Di cwejszprachikajt fun undzer literatur; Dwujęzyczność w naszej literaturze, 1941), Central Yiddish Culture Organization, Jewish Writers Union, Yiddish PEN-Club, Jewish Publication Society of America. Był filarem JIWO, od chwili założenia tej instytucji; współuczestniczył w wydawanych przez nią publikacjach – „Pinkes fun Amoptejl” (jid., Pinkas Amerykańskiego Oddziału JIWO, 1928) i „Jorbuch fun Amoptejl” (jid., Rocznik Amerykańskiego Oddziału JIWO, 1938). W latach 40. brał udział w wydawaniu miesięcznika literackiego „Di Cukunft” (jid., Przyszłość). N. był uważany za najlepszego, a zarazem życzliwego i obiektywnego krytyka żydowskiego swego pokolenia. Był bardzo płodnym twórcą; wydał miedzy innymi książki poświęcone Mendele Mojcher Sforimowi (1928, 1936), P. Hirschbeinowi (1941), Sz. Aszowi, H. Leiwikowi, I.L. Perecowi (1952; wydał też jego dzieła zebrane Ałe werk fun I.L. Perec, 1947). W 1948 był współzałożycielem Kongresu Kultury Żydowskiej (był także współwydawcą dzieła Leksikon fun der najer jidiszer literatur; jidysz, Leksykon współczesnej literatury żydowskiej). Po śmierci N. zostały wydane jego: Jidisze szrajber in Sowiet-Rusłand (jid., Żydowscy pisarze w sowieckiej Rosji, 1958), Bleter geszichte fun der jidiszer literatur (jid., Karty z dziejów literatury żydowskiej, 1959) i Kritik un kritiker (jid., Krytyka i krytycy, 1959).
