parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
teatr, który powstał 1 I 1950 z połączenia dwóch scen: Łódzkiego Teatru Żydowskiego i Dolnośląskiego Teatru Żydowskiego we Wrocławiu (por. Kamińska Ester Rachel). Siedziba dyrekcji mieściła się wówczas we Wrocławiu, potem w Łodzi; utrzymano też dwa odrębne zespoły; kierownikiem artystycznym była I. Kamińska, zaś literackim – D. Sfard. W 1955 nową siedzibą teatru stał się dawny Teatr Domu Wojska Polskiego przy ul. Królewskiej w Warszawie. Do 1968 funkcję dyr. P.T.Ż. sprawowała I. Kamińska, potem (1968-1969) – Juliusz Berger, a od 1969 Szymon Szurmiej, który od 1971 jest również kierownikiem artystycznym. Od początku istnienia zespół P.T.Ż. dawał przedstawienia objazdowe w całym kraju; od 1956 występował wielokrotnie także za granicą, m.in. w Paryżu, Antwerpii, Berlinie, Londynie, Mediolanie, Nowym Jorku, Sydney, Toronto, w Izraelu, Brazylii, Urugwaju i Argentynie. Pod koniec l. 60. P.T.Ż. otrzymał nowy budynek przy Pl. Grzybowskim w Warszawie. Od początku działalności w repertuarze teatru znajdowały się sztuki pisarzy żydowskich, m.in. Szolema Alejchema (np. Ludzie, Jaknehuz, Skarb cesarza, adaptacja TeWj e Mleczarza i inne), Dybuk Sz. An-Skiego, sztuka poświęcona pamięci A. Goldfadena – Sen o Goldfadenie; a także sztuki pol., m.in. Pan Jowialski Aleksandra Fredry, Meir Ezofowicz według Elizy Orzeszkowej, oraz dramaty Bertolda Brechta Strach i nędza III Rzeszy (w reżyserii Konrada Swinarskiego), Matka Courage i jej dzieci, Drzewa umierają stojąc Aleksandra Cassony, Śmierć komiwojażera Arthura Millera i wiele innych. Do zespołu aktorów występujących w P.T.Ż. – od początku jego istnienia – należeli m.in.: I. Kamińska, Chewel Buzgan (od 1950, aż do śmierci w 1971), A. Morewski (1956-1964), M. Melman (1950-1968), Sara Rotbaum (1957-1959), Michał Szwejlich (1950-1978, potem stały współpracownik), Sz. Szurmiej (od 1968), Izaak Grudberg (Icchak Turkow; 1950-1957), Natan Meisler (1950-1957), Izaak Dogim (1954-1969), J. Berger (1953-1957, 1962-1970, 1979-1999), Gołda Tencer (od 1969).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.