parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1899 Odessa – 1980 Nowy Jork) – aktorka i reżyser teatralny; córka Ester Rachel K. i Abrahama Izaaka K.; siostra Józefa K.; żona Z. Turkowa; matka aktorki, Rut (Ruth) Turkow. K. była równie wybitną, jak matka, aktorką i jedyną kobietą-reżyserem w żydowskim teatrze międzywojennym. Karierę zaczynała u boku rodziców i w Trupie Wileńskiej. Wraz z Z. Turkowem współtworzyła Warszewer Jidiszer Kunst-Teater (WIKT). Po jego rozwiązaniu i występach z Turkowem na prowincji, a potem w Belgii i we Francji, stanęła na czele teatru Kamińskich, jako współwłaścicielka, organizując zespół alternatywny (1934–1939), występujący w Warszawie i na prowincji. Zorganizowała m.in. festiwal sztuk J. Gordina. W 1938 podpisała pięcioletni kontrakt na objęcie Teatru Nowości w Warszawie. Poza tym występowała w produkowanych w Polsce filmach jidysz (od 1912). Po wybuchu wojny pracowała w Państwowym Teatrze Żydowskim we Lwowie, utworzonym przez Rosjan w listopadzie 1939; skupiał on wielu uciekinierów z centralnej Polski. Jednak już wiosną 1940 władze sowieckie zasugerowały jej, by zrezygnowała ze stanowiska dyrektora tej placówki, ustępując miejsca Rosjaninowi. W czerwcu 1941 K. uciekła na wschód przed Niemcami i pracowała w teatrze we Frunze (Kirgizja). Zorganizowała żydowską trupę teatralną, która występowała w wielu miastach sowieckiej Azji Środkowej. Po powrocie do Polski (1947) pracowała w teatrach żydowskich, m.in. w Łodzi i we Wrocławiu. Od 1955 kierowała Państwowym Teatrem Żydowskim w Warszawie, który nosił imię jej matki; pewien rozgłos przyniosły mu tournée zagraniczne (Francja, Anglia, Belgia, Holandia, wsch. Niemcy oraz Ameryka Płn. i Południowa). K. wystąpiła też w kilku filmach (za rolę drugoplanową w czechosłowackim obrazie Sklep przy głównej ulicy otrzymała nominację do Oscara, 1967). W rezultacie nagonki antysemickiej (por. Marzec ’68), artystka w sierpniu 1968 wyemigrowała do Stanów Zjednocznych; tam jednak nie udało się jej odnieść sukcesu. Około 1970 w Nowym Jorku próbowała bezskutecznie założyć Yiddish Art Theater przy pomocy stow. Friends of Ida Kaminska. W czasie swej kariery napisała dwie sztuki, przełożyła na język jidysz 58 dalszych, wyreżyserowała 65 przedstawień i zagrała 124 role. Napisała wspomnienia My Life, my Theater (wyd. Nowy Jork 1973; przekład pol. Moje życie, mój teatr, Warszawa 1995).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.