parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(hebr., Majestat; „Królewskość”) – nazwa pierwszej z trzech części błogosławieństw (pozostałe to Zichronot i Szofarot), odmawianych podczas Szmone esre(j) jako błogosławieństwo dodatkowe (por. Musaf) w święto Rosz ha-Szana. Będąc wprowadzeniem, przywołuje ona wspomnienie o dodatkowych ofiarach noworocznych (por. Rosz ha-Szana), składanych w Świątyni Jerozolimskiej, oraz dziesięciu wersów biblijnych, odnoszących się do majestatu Bożego. Miszna i Talmud wskazują tylko, że wspomnianych wersów ma być dziesięć, oraz z jakich części Biblii Hebrajskiej mają zostać zaczerpnięte. Z biegiem czasu ich wybór się ustalił i został wprowadzony do machzoru. Obejmuje on: a) trzy wersy z Pięcioksięgu (Wj 15,18; Lb 23,21; Pwt 33,5); b) trzy wersy z Pism (PS 22,29; 93,1; 24,7–10); c) trzy wersy z Ksiąg Prorockich (Iz 44,6; Ab 1,21; Za 14,9); d) jeden wers z Pięcioksięgu (Pwt 6,4). Ich odmawianie zamyka – za wyjątkiem szabatu – dęcie w szofar. Jeśli nawet niektóre fragmenty nie zawierają słowa pochodzącego od hebrajskiego rdzenia mlch (mem; lamed; kaf), oznaczającego „panowanie”, „królowanie”, są interpretowane, jako odnoszące się do Boga – Króla. Układ dziesięciu wersów, obowiązujący w M. oraz w Zichronot i Szofarot, był interpretowany w Talmudzie Babilońskim jako nawiązanie do: dziesięciu pochwał Pana, zawartych przez Dawida w Psalmie 150; Dziesięciorga Przykazań, otrzymanych, a potem ogłoszonych przez Mojżesza na Synaju, czemu towarzyszyło dęcie w szofar; dziesięciu Bożych „oświadczeń”, poprzez które został stworzony świat. Natomiast Talmud Jerozolimski określa dziesięć wersów M., jako odniesienie do dziesięciu pochwał Pana, zawartych przez Dawida w Psalmie 150; dziesięć wersów Zichronot – do dziesięciu wezwań Izajasza do skruchy; zaś dziesięć wersów Szofarot – do dziesięciu zwierząt ofiarnych, składanych w Świątyni w święto Nowego Roku. Dobór i uporządkowanie tych trzech części błogosławieństw na święto Rosz ha-Szana przypisywane jest babilońskiemu amoraicie, Rawowi, który żył w III wieku.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.