mezuza; Mezuza

mezuza; Mezuza

(hebrajskie, odrzwia; jidysz mezuze) – 1. specjalny, ozdobny futerał – zazwyczaj w formie półwałka (prostopadłościanu), albo też zdobione na przykład ornamentami roślinnymi i zwierzęcymi puzderko z metalu, szkła, płaskorzeźbionej kości słoniowej; bądź ozdobna podłużna, prawie zupełnie płaska tarcza, wykonana z drewna albo metalu (często srebra); a w bardzo ubogich domach – dwa odpowiednio przycięte kawałki tektury; z umieszczonym w środku zwitkiem pergaminu, na którym zostały wypisane ręcznie przez sofera wersety z Tory (Pwt 6,4-9 i 11,13-21), stanowiące zarazem fragment tekstu codziennej modlitwy Szma Israel, zgodnie z nakazem biblijnym ( Pwt 6,9). Przez mały, prostokątny lub okrągły otwór w górnej części m. widoczny był jedynie napis Szad(d)aj (hebrajskie, Wszechmocny; por. Imiona Boga). M. przytwierdzano do prawej framugi drzwi, w górnej jej części (w pozycji nachylonej pod pewnym kątem), przy głównym wejściu oraz na framugach drzwi, wiodących do poszczególnych pomieszczeń w domu żydowskim (także w bramach kamienic i domostw). Wspomniane wyżej „nachylenie” jest efektem kompromisu, bowiem  RASZI uważał, iż m. winna być przytwierdzana do odrzwi w pozycji wertykalnej, zaś jego wnuk, Jakub ben Meir (1100-1171), uznawał za stosowną dla niej pozycję horyzontalną. Podczas przytwierdzania m. odmawiano stosowne błogosławieństwo. Wśród Żydów aszkenazyjskich rozpowszechniony był zwyczaj organizowania prywatnej religijnej uroczystości, zwanej "poświęceniem domu", związanej z tym wydarzeniem. Obchodzono ją w dniu wprowadzenia się do nowego domu; jednym z najważniejszych jej elementów było przybijanie m. Pobożni Żydzi zarówno przy wchodzeniu, jak i opuszczaniu danego pomieszczenia, dotykali m. z czcią, palcami prawej dłoni, a następnie całowali je (por. całowanie przedmiotów kultowych). Talmud pouczał, że tak jak króla strzeże jego zbrojna straż, tak Król Wszechświata poprzez m. chroni swych poddanych. M. miały uświęcać żydowski dom, a zarazem służyć ciągłemu przypominaniu jego mieszkańcom o bożej wszechmocy. Natomiast według wyobrażeń ludowych, stanowiły rodzaj talizmanu (por.: amulet; urok; jecer ha-tow, jecer ha-ra; kabała), który miał chronić dom przed nieszczęściem i dostępem sił nieczystych czy dybukiem. Uważano, że przy sporządzaniu znajdującego się w m. rękopisu, należy brać pod uwagę sprzyjający układ ciał niebieskich (por.: astrologia; znaki zodiaku). W wypadku, kiedy na domowników lub na miejscową społeczność, spadały nieszczęścia bądź klęski żywiołowe, nieraz przeprowadzano „dochodzenie”, czy przypadkiem nie spowodował tego zły stan którejś m. (np. czy nie została uszkodzona). Niektórzy uczeni, w tym Majmonides w dziele Miszne Tora, wypowiadali się przeciw traktowaniu m., jako swoistego zabiegu magicznego. Jednak do dziś bywają one traktowane jak amulety, a ich miniaturowe repliki nosi się na szyi. 2. nazwa jednego z Małych traktatów talmudycznych.