Sejm Żydów Litwy
Sejm Żydów Litwy
właśc.
Sejm Głównych Gmin Żydowskich Państwa Litwy (hebr.
Waad ha-Kehil(l)ot ha-Riszonot be-M(e)dinat Lite);
Waad Litwy – naczelny organ samorządu żydowskiego Litwy, zarządzający całokształtem życia Żydów, utworzony po odłączeniu się od
Sejmu Żydów Korony w sierpniu 1623, na zjeździe w Brześciu i działający do 1764. W jego skład początkowo wchodziły trzy duże gminy żydowskie: z Brześcia, Grodna i Pińska, wraz z podległymi im mniejszymi gminami. Na czoło terytorialnej litewskiej organizacji gminnej w 1631 zaczęło się wysuwać Wilno, które dopiero w 1652 stało się czwartą okręgową gminą; piątą (od 1691) – po wyodrębnieniu się z gminy w Brześciu – była gmina w Słucku. Po usamodzielnieniu się, powstały nowe okręgi: nowogródzki, miński, żmudzki i tzw. Białoruska Synagoga. W okresie 138 lat istnienia
S.Ż.L. odbyły się w różnych miastach 33 jego zjazdy, z których 26 miało miejsce w XVII w. Najczęściej odprawiano sesje sejmowe w Siedlcach (12), kilkakrotnie w Chołmsku (5), Brześciu (4), Zabłudowie (2) i po jednej w Prużanach, Krynkach, Olkienikach, Wilnie, Indurze, Grodnie i Mirze. W 1704-1720
S.Ż.L. zebrał się tylko raz, w Brześciu (1710), a od 1730 zjazdy odbywały się co 10 lat. Zwoływał je
senior okręgowy w imieniu organizującej gminy, powiadamiając o nich zainteresowane osoby na sześć tygodni przed rozpoczęciem zjazdu. Król Jan III Sobieski 23 XII 1681 postanowił, że na Litwie „kadencyje sejmu żydowskiego raz na trzy lata przychodzą” (por.
Jan III Sobieski a Żydzi polscy).
S.Ż.L. składał się z dwóch grup delegatów. Do pierwszych zaliczono seniorów (starszych) głównych okręgowych gmin, którzy brali udział w przygotowaniu ustaw sejmowych i kontrolowali realizację podejmowanych na zjeździe uchwał, a także posłańców i obrońców. W 1673 pojawili się na zjeździe posłańcy, których można uważać za delegatów okręgów lub poszczególnych gmin, z zadaniem układania i rozdziału podatków, podobnie jak czynili to
symplarze w Koronie. W tym samym roku wystąpili też w
S.Ż.L. tzw. obrońcy gmin, których zakres działania nie jest znany; w 1721 zlikwidowano instytucję obrońców. Do drugiej grupy zaliczono rabinów, którzy w początkowym okr. uczestniczyli w zwoływanych co dwa lata sesjach; od 1662 ich udział zależał od decyzji przedstawicieli trzech głównych gmin, podejmowanych na trzy miesiące przed zwołaniem zjazdu. Obecność rabinów była pożądana, ze względu na ich kompetencje sądownicze.
S.Ż.L. zajmował się przede wszystkim rozdziałem i poborem podatków, w taki sposób, aby nikt nie mógł uchylać się od ich płacenia; sprawami organizacyjnymi i sądowniczymi gmin; zagadnieniami religijnymi i wychowawczymi (szkolnictwem, przestrzeganiem norm moralnego współżycia); oraz sprawami gospodarczymi, handlem i dzierżawą. Po 1662 na posiedzeniach sejmowych omawiano zarówno zagadnienia świeckie, jak i religijne. Można sądzić, że te drugie stały się przedmiotem obrad stosunkowo późno. W 1623
S.Ż.L. postanowił, by w czasie wyborów gminnych, dodatkowo, wyłaniano też dwie osoby, których zadaniem byłaby kontrola realizacji jego uchwał. Na podstawie analizy przebiegu posiedzeń sejmowych wyodrębniono trzy okr. działalności
S.Ż.L.; w pierwszym (1623-1655) przeprowadzono najważniejsze prace ustawodawcze; w drugim (1662-1704), po siedmioletniej przerwie,
S.Ż.L. wprawdzie wznowił działalność, ale nie wykazywał wcześniejszej aktywności; w trzecim (1720-1763), po długiej przerwie, nastąpił dalszy spadek jego aktywności. Władze samorządu żyd. na Litwie, podobnie jak w Koronie, traciły autorytet. Wystąpił wyraźny podział na rządzących i niezadowolonych rządzonych. Ostatnie posiedzenie
S.Ż.L. odbyło się w 1761, a w 1764 Sejm Konwokacyjny zlikwidował tę instytucję (podobnie jak i
Sejm Żydów Korony). (Zob. też:
cherem; „Jewrieskaja Starina”;
marszałek sejmu;
marszałek ziemstwa;
Podskarbi Wielki Koronny;
sejmiki żydowskie;
seniorat ziemski i okręgowy;
syndyk;
tak(k)anot;
Trybunały Sejmowe żydowskie;
ziemstwo)
