Fajner Abram
Życiorys – przed 1939 r.
Abram Fajner mieszkał z rodzicami przy ul. Gęsiej 15 w Warszawie. Ojciec Fajnera był
nauczycielem języka hebrajskiego w Kaliskim Prywatnym Gimnazjum na ul.
Zamenhofa 17 w Warszawie (Neustadt 1948, 591). Sam Abram ukończył szkołę elementarną i
rozpoczął naukę w gimnazjum. Musiał przerwać edukację i został z zawodu
kuśnierzem.
Do Cukunftu wstąpił razem z młodszym bratem Aronem. Od 1929 r. był
związany z Warszawskim Komitetem Cukunftu, gdzie poznał swoją przyszłą żonę Miriam Szyfman (wzięli ślub pod koniec
lat 30. lub w pierwszych latach II wojny światowej). Był też członkiem
kierownictwa Sekcji Młodzieżowej przy Związku Zawodowym Odzieżowców, gdzie
przewodził kuśnierzom (Doires bundistn 1956, 392–393). Przed wojną odbył służbę w Wojsku Polskim.
W trakcie wojny
Jako żołnierz w Wojsku
Polskim, tak jak jego przyjaciel Zalman Frydrych, brał udział w kampanii
wrześniowej i został wzięty do obozu jenieckiego. Stamtąd, podobnie jak innych Żydów, zwolnili go Niemcy (Neustadt 1948, 591).
Po powrocie do Warszawy
włączył się w podziemną działalność Cukunftu.
Został jednym z najbardziej aktywnych członków podziemnego Centralnego Komitetu
Cukunftu i jednym z przywódców młodzieżówki (Hertz 1946, 521,
566). Wchodził
także do Warszawskiego Komitetu Cukunftu w getcie (In di jorn 1948, 331). W ramach swojej aktywności pomagał wydawać nielegalną gazetę Cukunftu „Jugnt Sztime”, a także brał
udział w przenoszeniu drukarni do mieszkania Błonesów na Nowolipie 67 (Edelman 2017, 35). Razem z Miriam prowadzili zakład
fryzjerski, który był również miejscem
spotkań organizacji bundowskich w getcie. Jako były żołnierz był instruktorem
organizacji bojowej Bundu i lewego skrzydła PPS.
Podczas wojny mieszkał
początkowo w domu rodzinnym na ul. Gęsiej 15/31 (AYIVO, RG 1400 M9/155).
Później mieszkali z żoną na ul. Zamenhofa 17. W maju 1941 r. na ten
adres otrzymał paczkę z zagranicy, a także miał wystawiony Ausweis (AŻIH, ŻSS,
211/70: 25; AŻIH, AJDC, 210/83: 19). Ich mieszkanie było otwarte dla
cukunftowców. Odbywały się w nim m.in. spotkania „piątki” Cukunftu (Edelman 2017, 79).
Po wielkiej
Akcji pracował w szopach Toebbensa i
Schultza na Nowolipiu. Po utworzeniu Żydowskiej Organizacji Bojowej z ramienia Bundu stał się jej członkiem. Kiedy
podziemny Centralny Komitet Bundu pod koniec 1942 r. przygotowywał się do
walki i rozdzielał zadania pomiędzy działaczami, Abramowi powierzono dowództwo
grupy bundowskiej na Nowolipiu w szopach Toebbensa i Schultza, gdzie pracował (Edelman 2015, 22; Bereś, Burnetko 2008, 91; Celemenski 2000, 142–143; Meed 2003, 91).
Zginął podczas pierwszej
akcji samoobronnej w styczniu 1943 r.: dnia 18 (według Władki Meed – Fejgele Peltel [patrz:
Meed 2003, 163]) lub 19 stycznia na terenie szopu Schultza (AŻIH, 301/4266,
s. 7; Hertz 1946, 548,
550–551, 566; Goldstein 1961, 171). Według
Władki Meed Abram jako pełen energii przywódca, nie godząc się na dobrowolne
poprowadzenie jego i innych do wagonów na pewną śmierć, doprowadził do tego, że
rozgorzała strzelanina, podczas której: „W zamieszaniu Awrom rzucił się na
niemieckiego żołnierza, próbując w walce wręcz zdobyć znacznie bardziej
użyteczny karabin. Przypłacił to życiem. Ale inni członkowie jego oddziału
wyszli z tej potyczki bez szwanku” (Meed 2003, 145).
Pokrywa się to z opisem Marka Edelmana: „Na terenie shopu Schultza bojowcy organizują
zamach na SS-manów biorących udział w akcji. Bierze w nim czynny udział i ginie
przy tym tow. A[wram] Fajner” (Edelman 2015, 47).
Jedynie według wersji Chajki Bełchatowskiej-Szpigel Abram wyskoczył z wagonu
wiozącego go do Treblinki II i
wówczas został zastrzelony (Doires
bundistn 1956, 394–395).
„Na wniosek Zarządu Głównego Związku
Uczestników Walki Zbrojnej o Niepodległość i Demokrację – za zasługi położone w
walce zbrojnej z okupantem hitlerowskim” Abram Fainer w 1948 r. został
pośmiertnie odznaczony Srebrnym Medalem Zasłużonym na Polu Chwały (M.P.1948.43.192).
