Miriam Szyfman-Fajner
Życiorys – 1939 r.
Urodziła się w Warszawie; mieszkała na najbiedniejszej z
najbiedniejszych ulic na warszawskim Muranowie – na ul. Ostrowskiej. Jej ojciec
był handlarzem ulicznym. Ukończyła szkołę CISzO im. Bejnisza Michalewicza na
ul. Miłej 57. Już w latach szkolnych działała w klubach dziecięcych. W związku
ze złą sytuacją rodzinną, tuż po ukończeniu szkoły rozpoczęła pracę (Wilner 1945). Swoją wiedzę starała się rozwijać przez samokształcenie.
Bardzo szybko zaczęła pomagać rodzicom w utrzymaniu rodziny, w tym trzech
młodszych sióstr. Jedną z nich była Lea
Szyfman. Według Władki Meed Miriam kształciła się na krawcową (Doires
bundistn 1956, 391). Pomimo tego została pracowniczką branży metalowej i
pracowała w fabryce obróbki metali (Hart 1944, 185; Nojsztadt 1948, 696). Jak pisał Wilner: „I w
krótkim czasie wyrosła na jedną z inteligentnych żydowskich dziewcząt pomiędzy
pracownikami. Zaczęła się dzielić swoją wiedzą z innymi, uczyć z innymi, z
niedorozwiniętymi. Została propagatorką socjalistycznej edukacji, została
«referentką» w kółkach edukacyjnych warszawskiej młodzieży” [Wilner 1945 –
tłum. z jid. Martyna Rusiniak-Karwat].
W okresie międzywojennym była aktywną
działaczką Skifu i Cukunftu, w tym przewodniczącą kółka
Skifu. Każdą wolną chwilę poświęcała działalności w bundowskich organizacjach.
Należała do kierownictwa Sekcji Młodzieżowej w Związku Zawodowym Metalowców. W
Cukunfcie zajmowała się kolportażem „Jugnt Weker” i przez pewien czas była
przewodniczącą komisji prasowej. W latach 30-tych należała do kierownictwa
Komitetu Warszawskiego Cukunftu. Była jedną z bardziej aktywnych działaczek
ruchu, która przewodziła wielu kółkom młodzieżowym, a także przemawiała na
spotkaniach organizacji, gdyż według Mojsze Kligsberga byłą bardzo dobrą
mówczynią, której wszyscy słuchali. Brała udział w obozach letnich aż do wybuchu
wojny. Miała także talent pisarski, stąd pisała do „Jugnt Weker”. Po powstaniu
bojówki Cukunftu (Cukunft Szturm) była sanitariuszką w jej oddziale sanitarnym.
Pod koniec lat 30-tych lub już po
wybuchu II wojny światowej wzięła ślub z Abramem Fajnerem, którego poznała w
warszawskim Cukunfcie (Doires bundistn 1956, 394).
W trakcie wojny
Po wybuchu II wojny światowej
kontynuowała swoją aktywność w szeregach bundowskich organizacji. Na początku
mieszkała na ul. Ostrowskiej 7, a w 1941 r. (razem z mężem) na ul. Zamenhofa
17. Na ten drugi adres miała wystawiony Ausweis, a w maju 1941 r. otrzymała paczkę żywieniową z zagranicy 9AŻIH, ŻSS, 211/70: 32; AŻIH, AJDC,
210/83: 20; AYIVO, RG 1400 M9/1550. Małe mieszkanie przy ul. Zamenhofa było miejscem spotkań
członków podziemnej organizacji. Razem ze
swoim mężem Abrahamem Fajnerem wchodziła w skład podziemnego Komitetu Bundu, a
także do Komitetu Cukunftu i do
Warszawskiego Komitetu młodzieżówki. Wspólnie też założyli zakład fryzjerski, w
którym Abram był fryzjerem, a Miriam „kasjerką”. Było to przede wszystkim
miejsce konspiracyjnych spotkań działaczy bundowskich organizacji w getcie. W
ramach swojej działalności pomagała młodym, w tym bezdomnym i najbiedniejszym
dzieciom ulicy, którym dawała kartki na jedzenie do kuchni ludowych. Przez
matki dzieci, które uratowała od śmierci głodowej nazywana była: „Prorokini
Miriam” (Hart 1944b). Była kurierką bundowskiego podziemnego
ruchu. Zajmowała się kolportażem nielegalnej literatury i prasy młodzieżowej (In di jorn 1948, 331, 334,
338). W getcie w podziemiu odgrywała jedną z głównych ról (Wilner 1945).
Według Marka Edelmana: „Miriam
Szyfman, [to] dziewczyna, która organizowała cały kolportaż w getcie” (Edelman 2012, 501), a także szefowa wszystkich kurierek i kolporterek w getcie i po aryjskiej stronie (Edelman 2011, 42;
189–190).
Tuż po wojnie wspominano ją: „Miriam […] Była pierwszą organizatorką grup młodzieżowych. Nie
znała rzeczy trudnych, nie było dla niej polecenia nie do wykonania. Z biegiem
czasu zaczyna pracować w naszym Wywiadzie. Dokonuje razem z towarzyszami kilku
wypadów do Komendy Policji celem zdobycia cennych dla nas dokumentów. Jest w
tych akcjach nieocenioną, swoją naiwną twarzyczką umie zamaskować
najdrastyczniejsze sytuacje. […] miała zimną krew i trzeźwy opanowany umysł” (Wala 1946).
Po wielkiej akcji likwidacyjnej
Po wielkiej akcji latem 1942 r. pracowała jako krawcowa na terenie szopu
Roericha na Nowolipiu 72 oraz była łączniczką pomiędzy bundowskimi grupami
bojowymi. Z szopu krawieckiego, ryzykując życiem, wykradała części wykrojonych
mundurów niemieckich dla bojowców, które potem nocami z innym działaczkami
zszywały, by bojowcy mogli ich użyć podczas powstania. Czasem udało jej się
wynieść cały mundur (Meed 2003, 163). Kiedy powstawały
grupy bojowe, polecono jej przewieźć na swój teren powielacz i siarkę do
produkowania granatów, gdyż wiedziano, że Miriam wykona każde polecenie (Wala 1946). Izrael (Ignacy) Falk opisywał, jak podjęła się tego zadania w lutym, mimo iż w styczniu 1943 r. podczas
„samoobrony” getta straciła męża: „Podziwiałem ją, jak dalece nie poddała
się swemu losowi i choć nie zdążyła przeboleć straty męża, znowu stoi na
posterunku, pełniąc nałożone na nią funkcje z całym spokojem” (AŻIH, 301/4266, 8).
Należała do Żydowskiej Organizacji Bojowej od momentu jej powstania. W swojej grupie była magazynierką. Razem z innymi
bojowcami–bundowcami z grupy pod dowództwem Jurka Błonesa była skoszarowana na
ul. Świętojerskiej 34 (Grupińska 2003, 185) lub pod numerem 32
(Meed 2003, 163), gdzie znajdowało się Centrum Bundu i gdzie po wielkiej akcji przygotowywano się do
powstania. Tam bundowcy uczyli się strzelać (Doires bundistn 1956, 391). Przed samym powstaniem, podczas wypróbowywania nowej efenki, która – jak później się okazało – była
uszkodzona, Miriam roztrzaskała sobie kość w nodze. Chora, nie mogła wziąć udziału w
walce. Podczas powstania przebywała
w bunkrze szpitalnym na ul. Gęsiej 6 z nogą w gipsie. Zginęła podczas powstania
w getcie, ale nie są znane okoliczności jej śmierci. Marek Edelman widział ją żywą jeszcze 6 lub 7 maja (Hertz 1946,
521, 566–567). Według Władki Meed (Fejgele Peltel) nie chcąc wpaść żywa w ręce
Niemców, popełniła samobójstwo – zażyła cyjanek (Doires bundistn 1956, 392).
„Na wniosek Zarządu Głównego Związku
Uczestników Walki Zbrojnej o Niepodległość i Demokrację – za zasługi położone w
walce zbrojnej z okupantem hitlerowskim” Miriam Szyfman na podstawie
postanowienia z dnia 19 kwietnia 1948 r. została pośmiertnie odznaczona
Srebrnym Medalem Zasłużonym na Polu Chwały („Monitor Polski", M.P.1948.43.192).
