parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(hebr., człowiek, od adama = ziemia; jid. Odem); Adam ha-Riszon (hebr., Praojciec Adam; jid. Odem Horyszn) – według tradycji biblijnej, pierwsza istota ludzka na ziemi, stworzona przez Boga na własne podobieństwo z prochu ziemskiego (gliny) szóstego dnia tworzenia świata, zawierająca zarówno pierwiastek męski, jak i żeński; ojciec wszystkich ludzi, wspólny przodek (Rdz 2-3; 4,25; 5,1,3-5; 1 Krn 1,1; Ps 8,5 i in.). A., wykazując nieposłuszeństwo wobec Stwórcy, za namową kobiety Ewy, uległ pokusie sięgając w raju po zakazany owoc z Drzewa Mądrości, skazując tym samym ludzkość na wieczne cierpienie. Filozofia żydowska traktuje biblijną opowieść o A. i Ewie jako alegorię. Odróżnia nieśmiertelnego, niebiańskiego A., personifikującego cały ród ludzki, od śmiertelnego A. ziemskiego. Raj jest uważany za symbol całego świata, Drzewo Mądrości za odpowiednik Tory, zaś wąż symbolizuje zło. Według interpretacji talmudycznej, A. stanowi „wzorzec”, zgodnie z którym kształtowani są wszyscy ludzie; jednak każdy człowiek jest istotą niepowtarzalną, tworzy odrębny mikrokosmos. W jednym z midraszy jest mowa o tym, że Bóg zasięgał rady aniołów, którzy odradzali mu dzieło stworzenia człowieka, przewidując że będzie on istotą grzeszną. Mimo to Pan stworzył A., dając mu tym samym wolność wyboru, a zarazem możliwość nawrócenia ze złej drogi. Dalsze losy A. są tematem dwóch pism apokryficznych ( apokryfy i pseudoepigrafy) pt. Księga życia Adama i Ewy oraz Testament Adama (zachowany w tłumaczeniu etiopskim, syryjskim, arabskim i greckim i – fragmenty – w języku ormiańskim). (Zob. też: Adam Kadmon; Asmodeusz; Sefer Razi'el)
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.