Tymczasowa Żydowska Rada Narodowa

Tymczasowa Żydowska Rada Narodowa

według koncepcji grupy „młodych” (m.in. M.A. Hartglas(s)a), wyrażonej na III konferencji syjon. w Warszawie w październiku 1917, centralny organ przedstawicielski społeczności żydowskiej w Polsce, wokół którego zamierzano budować autonomię narodowo-kulturalną Żydów; w późniejszym czasie koncepcja ta była rozwijana i kilkakrotnie podejmowana, nigdy jednak w pełni nie została zrealizowana. Jej powstanie poprzedziło utworzenie Żydowskiej Rady Narodowej Galicji Wschodniej (Lwów 15 X 1918) oraz Żydowskiej Rady Narodowej Galicji Zachodniej (Kraków 5 XI 1918; tworzone przez nią struktury samoobrony [Ochotnicza Rezerwa Oficerów i Żołnierzy Żydowskich] już 9 XI przejął Zjednoczony Komitet Żydowski dla Ochrony Ludności Żydowskiej, którego formacja od 10 XI 1918 nosiła nazwę Żydowskiej Straży Bezpieczeństwa). Konferencja Przedwstępna (28-30 XII 1918) w Warszawie, w której brało udział 498 delegatów ze 144 ośrodków, reprezentujących różne stowarzyszenia społecznego i kulturalnego, miała przygotować do demokratycznych wyborów Reprezentacji Żydów Polskich. Wobec fiaska tego zamierzenia, kontestowanego przede wszystkim przez Bund i fołkistów, została powołana T.Ż.R.N., składająca się z 42 osób. Zdominowanie tego ciała przez inicjujących jego powstanie syjonistów spowodowało jednak, że nie rozwinęła się ona w reprezentację Żydów polskich, choć właśnie do tej roli aspirowała, m.in. wysyłając delegację na konferencję pokojową w Wersalu (Komitet Delegacji Żydowskich przy Konferencji Pokojowej). Podczas elekcji do Sejmu Ustawodawczego T.Ż.R.N. odniosła spory sukces (6 na 11 posłów żydowskich) – w Galicji jej lista była przyjmowana jako ogólnożydowska (oddano na nią przeszło 90% głosów żydowskich). W czasie inwazji bolszewickiej w 1920 Narodowy Klub Posłów Żydowskich przy T.Ż.R.N. podjął też próby pertraktacji z rządem w sprawie porozumienia polsko-żydowskiego. Konsekwencją przyjęcia takiej roli było równoległe używanie do wspomnianej nazwy określenia Żydowska Rada Narodowa. Również efektem siły T.Ż.R.N. było powołanie – dzięki postawie jej sejmowych reprezentantów – ponadpartyjnego klubu parlamentarnego, zrzeszającego zdecydowaną większość posłów żydowskich (10 na 11; w tym z Agudy i fołkistów). Nosił on początkowo nazwę Wolne Zjednoczenie Posłów Narodowości Żydowskiej, a od 1920 – Wolny Związek Posłów Narodowości Żydowskiej (por. Koło Żydowskie; Pryłucki Noach). W ciągu dwóch pierwszych lat istnienia przew. tego klubu był O.A. Thon; potem I. Grünbaum. T.Ż.R.N. miała swą siedzibę w Warszawie i utrzymywała sieć biur informacyjnych w wielu ośrodkach na terenie całego kraju; m.in. dzięki nim dysponowała wiedzą o problemach lokalnych i przypadkach dyskryminacji oraz prześladowaniach ludności żydowskiej, w których to sprawach podejmowała zdecydowane interwencje na forum parlamentarnym. Wydawała też Materiały w sprawie żydowskiej w Polsce (z. 1-6, 1918-1922), ukazujące się nakładem Wydawnictwa Biura Prasowego Organizacji Syjonistycznej w Polsce, poświęcone najważniejszym problemom, którymi się zajmowała.