fołkiści
fołkiści
zw. też ludowcami, albo Żydowskim Stronnictwem Ludowym – 1. żydowski ruch polityczny, który rozwinął się w strefie osiadłości (od 1906) i w Królestwie Polskim, a po I wojnie świat. kontynuowany był w Polsce i w krajach bałtyckich. Zainicjowany został po rozpadzie Związku na Rzecz Równouprawnienia Żydów w Rosji (1905-1906), który podnosił zbieżne z późniejszymi f. postulaty. Założenia ideowe tego ugrupowania opierały się na programie „autonomizmu”, wypracowanym i rozwiniętym przez Sz. Dubnowa, należącego do współtwórców ruchu. F. uważali, że w krajach diaspory Żydzi są autochtonami, stanowiącymi odrębną narodowość. W nich też powinni szukać dróg zaspokojenia swoich aspiracji. Podstawą żydowskiej autonomii narodowej miały być gminy świeckie, kierowane i wybierana w sposób demokratyczny. Miały one podlegać Radzie Narodowej, reprezentującej społeczność żydowską wobec władz państwowych. Miała ona nakładać na Żydów podatki, obracane na cele wspólnoty. Szkolnictwo i życie kult. miano rozwijać, w zależności od potrzeb miejscowej ludności, w językach jidysz, hebrajskim bądź w języku kraju osiedlenia. Dopiero po rewolucji lutowej (1917) f. zaczęli w Rosji działać jako jawna partia. Po I wojnie światowej największe nadzieje na zrealizowanie jej postulatów żywiono w stosunku do powstającego państwa ukraińskiego. Jednak f. byli ostro zwalczani przez inne żydowskie siły polityczne i w wyborach do Rady Narodowej ponieśli porażkę. Pod władzą sowiecką kontynuacja działalności tego ugrupowania nie była możliwa. W okresie międzywojennym – poza Polską – f. działali w krajach bałtyckich. Szczególnie silni byli na Litwie. Ciosem ograniczającym ich wpływy był kres marzeń o uzyskaniu autonomii w tych krajach (ok. połowy l. 20. XX w.). Wzrost nastrojów antysemickich (por. antysemityzm) spowodował rozbicie partii f., z których wielu przeszło do innych obozów politycznych (głównie syjonistycznych). 2. w Polsce właśc. Jidisze Fołks-Partaj in Pojln (jid., Żydowska Partia Ludowa w Polsce), nosząca też nazwy: Jidisze Demokratisz-Fołkistisze Partaj in Pojln (jid., Żydowska Partia Demokratyczno-Ludowa w Polsce); Fołks-Partaj (jid., Partia Ludowa) – ugrupowanie, które – w przeciwieństwie do f. rosyjskich – silnie akcentowało znaczenie j. jid., jako języka narodowego Żydów polskich. Na arenie politycznej w Polsce po raz pierwszy f. wystąpili w 1916, w czasie wyborów do Rady Miejskiej w Warszawie, jako przeciwnicy wspólnego frontu ugrupowań polskich i żydowskich. W 1917 zwołali konferencję, na której proklamowali powstanie partii. Najsilniejszymi jej ośrodkami były Warszawa, Łódź, Lublin i Kresy, zwłaszcza województwo wileńskie. Program f. zakładał rozwiązanie „kwestii żydowskiej” w krajach diaspory, z czego wynikało zdecydowanie antysyjonistyczne stanowisko (syjonizm). Podobnie niechętnie byli nastawieni wobec partii socjalistycznych, choć współpracowali z nimi w dziedzinie szkolnictwa w CISZO i organizacji Szuł-Kułt. Dużą rolę wśród f. odgrywali intelektualiści: N. Pryłucki, S. Hirszhorn, H. Zeitlin, H.D. Nomberg, C. Szabad. W wyborach do sejmu w 1919 f. zdobyli dwa mandaty, ale w 1922 – żadnego, z powodu zwalczania Bloku Mniejszości Narodowych. W 1926 doszło wśród nich do rozłamu, osłabiającego ugrupowanie. Secesjoniści – pod przewodem Szabada – założyli Jidisze Demokratisz-Fołkistisze Partaj in Pojln (jid., Żydowskie Stronnictwo Demokratyczno-Ludowe w Polsce) z siedzibą w Wilnie. Zwalczanie I. Grünbauma, promującego Blok Mniejszości Narodowych w wyborach do sejmu w 1928 i zbliżenie do kół rządowych, doprowadziło do konsolidacji f. w 1929. W 1931 wspólny zjazd f. i Stronnictwa Demokratyczno-Ludowego ostatecznie proklamował odrodzenie żydowskiego ruchu ludowego w Polsce. Pozostawał on jednak w cieniu Agudy, Bundu i syjonistów. Po II wojnie światowej, we wrześniu 1945, partia f. podjęła próbę kontynuowania działalności, jako Żydowskie Stronnictwo Demokratyczne, nie uzyskała jednak legalizacji. (Zob. też „Fołk, Dos”)
