parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(hebr. sanhedrin, od grec. synédrion = zebranie, rada) – wyższy sąd oraz najwyższa rada religijna, wywierająca decydujący wpływ na życie w Izraelu, zarówno w okresie Drugiej Świątyni, jak i w następnych stuleciach. Źródła rabinackie i inne podają wiele sprzecznych informacji, dotyczących początków oraz funkcjonowania tej instytucji. Talmud wywodzi jej genezę od siedemdziesięciu „Starszych”, którzy otrzymali natchnienie prorockie od Mojżesza (Lb 11,24). Według innych teorii, miała ona związek z Wielkim Zgromadzeniem. S. istniał już w okresie hellenistycznym (ok. końca IV w. p.n.e.), a być może nawet wcześniej, tj. przed perskim panowaniem. W okresie Drugiej Świątyni działały: Sanhedryn Mały (a właśc. Sanhedryny Małe) i Sanhedryn Wielki. Pod panowaniem rzymskim, s. odebrano prawo ferowania wyroków śmierci (orzekano je niezwykle rzadko; jeśli zdarzało się to częściej niż raz na 70 lat, wówczas s. nazywano „morderczym”). Po zburzeniu Świątyni (70 n.e.) Gamaliel II, piastujący funkcję nasiego, przeniósł funkcje s. do akademii w Jawne. Potem były one przenoszone dalej, do innych akademii, aż do pocz. V w., kiedy to władze rzymskie zakazały działania tzw. patriarchatu (urzędu nasiego). Podejmowane później próby odtworzenia s. nie powiodły się (m.in. ze względu na pragnienie restytucji smichy, w 1538 próbowano tego dokonać w środowisku w Safed).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.