parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(jid. Centraler Hiłf-Komitet in Warsze), zw. też Komitetem Ratunkowym (jid. Retungs-Komitet) – organizacja społeczna, o charakterze bezpartyjnym, powołana do życia w Warszawie w 1926, w celu niesienia pomocy osobom i instytucjom zrujnowanym przez kryzys gospodarczy. Kierowało nią grono o uznanym autorytecie społ. (m.in. J. Appenszlak, H. Zeitlin, A. Czerniaków, M. Mayzel, C. Pryłucki, W. Wiślicki). Funkcję prez. pełnił M. Schorr. Początkowo Komitet wspierał upadające przedsiębiorstwa, jednak na początku lat 30. zaczął także udzielać pomocy charytatywnej (por. dobroczynność). C.K.P.Ż. w W. świadczył pomoc poprzez: 1. udzielanie pożyczek bezprocentowych; 2. udzielanie pożyczek drobnych, mających charakter dofinansowań zwrotnych; 3. wspieranie finansowe ubogich rodzin; 4. wydawanie bezpłatnych obiadów; 5. udzielanie porad prawnych osobom zagrożonym eksmisjami oraz tworzenie dla nich lokali zastępczych w barakach na warsz. Żoliborzu i w Annopolu oraz w schroniskach miejskich; 6. rozdawnictwo odzieży i obuwia dla bezdomnych i bezrobotnych; 7. wykupywanie patentów (świadectw przemysł.) dla kupców i handlarzy. Fundusze, którymi dysponował, pochodziły ze składek członkowskich, subwencji prywatnych i różnego rodzaju zbiórek społecznych oraz dofinansowań Gminy Żydowskiej, Magistratu, Komisariatu Rządu na m.st. Warszawę i MSW. Z czasem zaczęły powstawać jego lokalne odpowiedniki, jednak ruch ten nigdy nie rozwinął się do tego stopnia, by mieć realny wpływ na sytuację społeczną pauperyzującej się ludności żydowskiej. W 1930-1938 C.K.P.Ż. w W. wydawał sprawozdania w języku polskim i jidysz, które w 1930-1934 ukazywały się pt. Pomoc i ratunek (jid. Hiłf un Retung). W 1927 rozpoczął też wydawanie miesięcznika „Pomoc” (jid. „Hiłf”); od nr. 4/1927 był on wydawany wspólnie z CEKABE i towarzystwem dobroczynnym Gemilut chesed, a od nr. 4/1928 – został całkowicie przejęty przez te organizacje. Nazwę Komitetów Ratunkowych nosiły także przedsięwzięcia społeczne, zakrojone na mniejszą skalę, o charakterze lokalnym, jak np. Żydowski Komitet Ratunkowy we Lwowie, którego przewodniczącym w 1917-1918 był M. Schorr, czy niektóre lokalne Komitety Pomocy Uchodźcom Żydowskim z Niemiec w Polsce.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.