Opatoszu (Opatoschu) Józef

Opatoszu (Opatoschu) Józef

właśc. Josef Mejer Opatowski (1886 Stupski Las w okolicach Mławy – 1954 Nowy Jork) – prozaik piszący w języku jidysz. Jego wykształceniem religijnym kierował ojciec, Dawid O., który był kupcem drzewnym, potomkiem starego chasydzkiego rodu, a zarazem jednym z pierwszych maskili w Królestwie Polskim, piszącym utwory poetyckie w języku hebrajskim. O. uczył się w szkole rządowej w Mławie, a potem w szkole handlowej w Warszawie. W 1905 podjął studia na politechnice w Nancy, jednak ze względu na trudności finansowe musiał je przerwać. Po powrocie do domu zaczął pisać pierwsze utwory. W 1907 wyjechał do Stanów Zjednoczonych i osiadł w Nowym Jorku, dokąd już wcześniej przybył jego ojciec. Związał się z nowojorską grupą literacką „Di Junge” (jidysz, Młodzi). Równocześnie studiował inżynierię w Cooper Union (do 1914) i – dla zdobycia środków utrzymania – imał się różnych zajęć. Jego debiut nowelistyczny przypadł na 1910, ale dopiero ukazanie się książki A roman fun a ferd ganew (Romans koniokrada, 1912) zwróciło na niego uwagę czytelników. Od 1910 O. współpracował z wieloma czasopismami, a jego nazwisko pojawiało się w licznych antologiach, w tym w wydanej przez niego Di naje hejm (Nowy dom, 1914). Od 1914, aż do śmierci, O. był członkiem redakcji i współpracownikiem nowojorskiego dziennika „Der Tog” (jidysz, Dzień). Jednym z najważniejszych tematów jego książek były losy imigrantów żydowskich w Ameryce: Fun niu-jorker geto (Z nowojorskiego getta, 1914); Lerer (Nauczyciel), nosząca później tytuł Hibru (znana też pt. Farłojrene menczn = Zapomniani ludzie, 1920); Arum Grend Strit (Wokół Grand Street, 1929); Di tencerin (Tancerka, 1930). Pisał też powieści historyczne, między innymi A tog in Regensburg (1933; wydanie polskie: Dzień w Regensburgu, 1935) oraz Elije Bocher (Młodzieniec Eliasz, 1933), która dotyczyła autora Bowe Buch. Głównym tworzywem O. był język jidysz, ale w dwudziestoleciu międzywojennym należał on do nielicznych twórców, którzy próbowali podejmować większe przedsięwzięcia prozatorskie także w języku hebrajskim. Jednak największy rozgłos zyskała trylogia O., której pisanie rozpoczął w 1915, osnuta na motywach z okresu od pocz. XIX wieku do powstania styczniowego – In di pojlisze welder (W lasach polskich); t. 1: Alejn (Samotni, 1919); t. 2: In di pojlisze welder (1921); t. 3: 1863 (1926); dwie części zostały wydane w języku polskim: W lasach polskich (tłumaczenie: S. Wagman, 1923) oraz Żydzi walczą o niepodległość Polski. Powieść na tle powstania roku 1863 (tłumaczenie: Aleksander Dan, pseudonim literacki – Aleksander Weintraub, 1931). Trylogia ta została zekranizowana w języku jidysz w Polsce w 1928 przez L. Forberta (według scenariusza Henryka Bojma, w reżyserii J. Turkowa). O. dokonał też jej przeróbki na język hebrajski. Wcześniej – w październiku 1922 – jego dramat Hot blut (Gorąca krew) został wystawiony w Warszawie w reżyserii Z. Turkowa. Pisarz publikował również wiele w prasie żydowskiej, wydawanej w Ameryce Północnej i Południowej, a także w ukazującej się w Polsce (między innymi w: „Der Moment”, „Fołks-Cajtung”) utrzymując stały kontakt z krajem pochodzenia (Polskę odwiedził w 1922 i 1929). W 1928 i 1934 był w Związku Radzieckim, odbył też podróż do Palestyny (1934). W 1944 otrzymał nagrodę Louisa Lameda za książkę Wen Pojłn iz gefałn (Kiedy Polska upadła). Po II wojnie światowej wydał powieść Der lecter ojfsztand (Ostatnie powstanie, t. 1–2, 1948–1952) o powstaniu Bar Kochby. Współpracował też z czasopismem „Di Gołdene Kejt” (jidysz, dosłownie: Złoty Łańcuch, przenośnie: Tradycja Pokoleń) oraz z JIWO, Yiddish Writer’s Union i z Yiddish PEN-Club. Był też członkiem władz Kongresu Kultury Żydowskiej. Książki O. były tłumaczone na wiele języków.