parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(hebr. Diwre(j) ha-jamim = dosł.: Rzeczy [Wydarzenia] Dni, tj. Dzieje, Historia; jid. Diwrej Hajomim; grec. Paraleipómenon = Księga rzeczy opuszczonych [przez in. księgi historyczne]; łac. Prior liber chronicorum i Liber posteriorum chronicorum) – w kanonie Biblii Hebrajskiej ostatnie dwie księgi, w dziale Pism (w Septuagincie oraz w późniejszych tłumaczeniach Biblii znajdują się one pośród ksiąg historycznych, po Księgach Królewskich, przed Księgami Ezdraszai Nehemiasza), jednak w starych manuskryptach hebrajskich odnajdujemy je na początku Pism; pochodzą z okresu po niewoli babilońskiej. Przez wieki uważano, że dawniej stanowiły jedno dzieło hist., wraz z Księgą Ezdrasza i Księgą Nehemiasza, zawierającymi kontynuację hist. opisywanych w nichwydarzeń. Jednak współcześnie zdania uczonych na ten temat są podzielone. Od czasu, gdy K.K. uznano za księgę, stanowiącą rodzaj streszczenia opowiedzianych w Biblii dziejów Izraela,poczynając od genealogicznych rodowodów (od Adama), poprzez panowanie kolejnych królów, aż do czasu ogłoszenia edyktu przez króla perskiego, Cyrusa II, zezwalającego uprowadzonym w niewolę powrócić do ojczyzny (niewola babilońska), zaczęto je zamieszczać na końcu BH, zamykającw ten sposób dzieło. K.K. zawierają jednak nie tylko informację o opowiedzianych już wcześniej wydarzeniach, ale także wiele uzupełnień i nieznanych wcześniej szczegółów. Widać przy tym, że ich autor był szczególnie życzliwie usposobiony wobec plemienia Judy i potomków króla Dawida, konsekwentnie idealizując ich wizerunek. Podziału K.K. na dwie części (pierwszą,liczącą 29 rozdziałów, i drugą – 36 rozdziałów)dokonali tłumacze Septuaginty, kierując się jedynie względami praktycznymi. Za nimi, podział taki został przyjęty w Wulgacie, a potem we wszystkich przekładach łacińskich (najpierw to obszerne dzieło zostało podzielone na dwie księgi: Ezdrasza i Nehemiasza, a dopiero potem – na cztery: Ezdrasza, Nehemiasza,1 Kronik i 2 Kronik). Podział ten został rozpowszechniony przez BH, drukowaną na pocz. w XVI w. w Wenecji przez Daniela Bomberga. Tradycja żydowska przypisuje autorstwo znacznej części tego dzieła Ezdraszowi (ok. 450 p.n.e.), a późniejsze uzupełnienia – Nehemiaszowi (ok. 440 p.n.e.). Współcześnie uważa się, że K.K. zostały spisane później, tzn. pod koniec epoki pers., jednak jeszcze brak w nich wpływów hellenistycznych. Oprócz tradycji ustnej, autor wykorzystał w niej rozmaite dawne źródła pisane, zarówno biblijne, jak i pozabiblijne (m.in. kroniki królów judzkich, izraelskich, niekanoniczne pisma proroków – Dzieje Samuela „Widzącego”, Kronika Proroka Natana, Dzieje Gada „Widzącego”, Midrasz proroka Jeddo i inne, oraz rozmaite utwory poetyckie itp.).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.