Żydowski Instytut Historyczny w Polsce (ŻIH)

Żydowski Instytut Historyczny w Polsce (ŻIH)

od 1994 Żydowski Instytut Historyczny – Instytut Naukowo-Badawczy (ŻIH IN-B) – instytucja naukowa, powołana decyzją CKŻP w 1947, jako Żydowski Instytut Historyczny przy C.K. Żydów w Polsce. Powstała w efekcie przekształcenia Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej, której terenowe jednostki zostały rozwiązane, a ich zbiory przeniesione do ŻIH. Jego siedzibą został gmach dawnej Biblioteki Judaistycznej w Warszawie (ul. Tłomackie 5; po wojnie: Al. Gen. K. Świerczewskiego 79; później ul. Tłomackie 3/5). Po likwidacji CKŻP działał jako stowarzyszenie (jego statut został zatwierdzony przez władze w 1951; por. Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce); kierowany przez dyrekcję ŻIH oraz Zarząd Stowarzyszenia. W 1947 zaczęto wydawać pismo w języku jidysz „Bleter far Geszichte”; a w 1949/1950 „Biuletyn Informacyjny Żydowskiego Instytutu Historycznego”, przekształcony następnie w „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” (od 1950 półrocznik; od 1953 kwartalnik, wydany we współpracy z Jidysz-Buch, a od 1957 do 1991 – z PWN). W 1949 włączone zostały do ŻIH zbiory Centralnej Biblioteki Żydowskiej; a w 1950 – kolekcje Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych i Komisji Historycznej. W skład ŻIH weszły: dział naukowy, biblioteka (ok. 50 tys. tomów książek, bogaty zbiór czasopism, ok. 1,5 tys. rękopisów, ok. 1 tys. starodruków), archiwum (kilkanaście tysięcy jednostek; w tym Archiwum Ringelbluma), muzeum (przeszło 11 tysięcy jednostek; Muzeum Żydowskiego Instytutu Historycznego). Rozwój ŻIH natrafiał na liczne trudności. W latacg 50. i 60. w instytucji tej nie obroniono żadnego doktoratu, choć zakres zainteresowań badawczych został znacznie rozwinięty, poza początkowo dominującą problematykę Zagłady Żydów polskich i europejskich. Pracownicy naukowi, w większości posiadający tytuł magistra, stanowili od 30 do 50% ogółu zatrudnionych. Uregulowanie ich statusu prawnego przeciągano, natomiast tolerowano obciążanie ich pozanaukowymi obowiązkami. W 1968 emigracja większości ludzi, nadających kierunek tej instytucji, zaważyła na efektywności jej działań przez długie lata (por. Marzec '68). ŻIH, utrzymywany z kasy państwowej, pełnił raczej funkcje propagandowego dowodu braku antysemickich intencji władz PRL-u. Natomiast o poważniejszym jego rozwoju trudno było myśleć. Dopiero pod koniec lat 70. wśród pracowników zaczęli pojawiać się reprezentanci młodego pokolenia, także spoza środowiska żydowskiego. W 1982 w ŻIH powstał Dział Odznaczeń Yad Vashem (Jad wa-Szem); a w 1991 – Zakład Dokumentacji Kultury Materialnej Żydów w Polsce. W 1992 zainicjowano działalność edukacyjna (prowadzono kursy i zajęcia dla nauczycieli oraz uczniów), a w 1993–1995 – prowadzono samodzielną działalność wydawniczą (m.in. zainicjowano publikację dwóch serii: „Prace Naukowe ŻIH” oraz „Seria Edukacyjna ŻIH” [zawierająca wybory tekstów źródłowych do różnych okresów historycznych i wybranych problemów]). Dyrektorami ŻIH byli m.in.: B. Mark (1949-1966); A. Eisenbach (1966-1968); Sz. Datner (1969-1970); Marian Fuks (1968-1969; 1971-1973); M. Horn (1973-1985; 1987-1990); Daniel Grinberg (od 1990). W 1994 nastąpił formalny podział ŻIH na Stowarzyszenie pod nazwą Żydowski Instytut Historyczny w Polsce i Żydowski Instytut Historyczny – Instytut Naukowo-Badawczy (ŻIH IN-B), pod auspicjami MKiS. Instytut zachował po swym poprzedniku strukturę, z tym, że dwukrotnie w 1994 i 1996 zmieniano podział funkcjonalny działu naukowego. W latach 90. dokonano kompleksowej modernizacji i rozbudowy Instytutu. Swe cele statutowe ŻIH IN-B realizuje we współpracy ze wspomnianym Stowarzyszeniem. Generalnie kontynuując dawną działalność, w pracach naukowych stara się koncentrować na problematyce Zagłady Żydów polskich i europejskich; wydaje czasopismo „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” (od 2000 – „Kwartalnik Historii Żydów. Jewish History Quarterly”). Od 1996 ukazują się serie: „Wspomnienia. Relacje. Dzienniki”; „Za murem”; naukowa edycja źródłowa „Archiwum Ringelbluma”; katalogi archiwalne; katalogi wystaw muzealnych; inwentarze. Instytut kontynuuje też podjęte wcześniej działania związane z popularyzacją wiedzy nt. historii i kultury Żydów w Polsce (w porozumieniu z Ministerstwem Edukacji organizuje zajęcia – kursy, warsztaty, wykłady – dla nauczycieli oraz uczniów szkół średnich, jak również uruchomiona została Wszechnica Wiedzy o Żydach Polskich; pracownicy ŻIH IN-B prowadzili też wykłady w szkołach i na różnych kursach); przygotowywane są materiały edukacyjne, mające służyć pomocą dla nauczycieli chcących wykładać historię Żydów. Muzeum Żydowskiego Instytutu Historycznego organizuje okresowe wystawy zarówno samodzielnie w Instytucie, jak i poza nim, we współpracy z innymi muzeami. Dyrektorzy ŻIH IN-B: Daniel Grinberg (1994-1995) i Feliks Tych (od 1996).