Legiony Polskie

Legiony Polskie

polska formacja wojskowa walcząca w okresie I wojny światowej po stronie państw centralnych. Żydzi brali udział w działalności organizacji niepodległościowych w Galicji (między innymi byli czynni w Drużynach Strzeleckich – Władysław Steinhaus [por. Steinhaus Ignacy]; Władysław Finkielstein-Medyński; Tadeusz Rapoport; Bronisław Goldszlag), na emigracji (w Szwajcarii między innymi: Mateusz i Aron Frenklowie, Tadeusz Zylberbaum, Stefan Lubliner; w Paryżu – B. Mansperl, pseudonim: Chaber, współzałożyciel Filarecji i Strzelca) oraz w zaborze rosyjskim (między innymi Bolesław Friedman, pseudonim: Zagłoba, szef kontrwywiadu Związku Walki Czynnej w Warszawie). Wydany w 1914 manifest parlamentarnego Koła Polskiego w Wiedniu zawierał hasła walki o niepodległość trzech zaborów oraz wezwanie do utworzenia L.P.; podpisali go asymilatorzy: N. Loewenstein i I. Steinhaus. Żydzi brali udział w pracach struktur Naczelnego Komitetu Narodowego, a przedstawiciele gmin żydowskich – w Miejscowych i Powiatowych Komitetach Narodowych. Do L.P., związanych z lewicowymi tradycjami (PPS), przyciągały Żydów hasła demokratyczne i całkowite zaniechanie różnicowania w ich szeregach, ze względu na religię czy narodowość. Dlatego też trudno jest dokładnie oszacować procentowy udział Żydów w tej formacji. Niemniej, po wybuchu I wojny światowej wielu Żydów – głównie z Galicji – brało udział w demonstracjach patriotycznych i potem w tworzeniu L.P. Próbowały się do nich przyłączać całe grupy młodzieży (np. Żydowska Legia Akademicka), ożywianej nadzieją, że odrodzona dzięki czynowi legionowemu Polska da im oraz ich współwyznawcom pełne równouprawnienie. Według wyrywkowych danych, posiadamy informacje o 378 Żydach legionistach. Zgodnie z niektórymi szacunkami, wśród legionistów z Galicji, Żydzi stanowili około 10%; zaś z Królestwa Polskiego – 4%; natomiast wśród poniesionych przez L.P. strat, udział Żydów sięgał 15%. Często podnoszona sugestia, iż byli to wyłącznie ludzie z kręgu asymilatorów, nie znajduje potwierdzenia w faktach pojawiania się wśród legionistów Żydów ze wszystkich praktycznie sfer społecznych (malarzem I Brygady L.P. był służący w niej L. Gotlieb). W 1915 w Radomsku została podjęta nieudana próba utworzenia odrębnego oddziału żydowskiego w ramach L.P., czego śladem była wydana wówczas w językach polskim i jidisz odezwa Do młodzieży żydowskiej, wzywająca do wstępowania w szeregi L.P. Wielu Żydów zatrudnionych było w służbach pomocniczych i sanitarnych L.P. (por. Sternschuss Adolf), co zaowocowało pojawieniem się pomówień o unikaniu przez nich udziału w walkach. Wreszcie w procesie 116 legionistów II Brygady, oskarżonych o zdradę stanu, toczącym się w Marmarosz-Sziget, bronili ich N. Loewenstein, Jan Jakub Przeworski, H. Diamand (wcześniej bronił także żołnierzy 1 Pułku Ułanów oraz 4 i 6 Pułku Piechoty I Brygady) i H. Lieberman, walnie przyczyniając się do umorzenia sprawy.