karaimi
karaimi
karaici (hebr. karaim = czytający, od kara = czytać, recytować; określenie to było również interpretowane, jako „ludzie pisma” – hebr. bne(j) mikra, „nawołujący” lub „oderwani”, „odszczepieni”; jid. kroim) – lud pochodzenia tureckiego, wyznający judaizm w wersji bazującej na ST, szczególnie na Torze Pisanej, odrzucający natomiast Torę Ustną, a więc Talmud i późniejszą literaturę rabiniczną. Naczelną zasadą karaimizmu jest rygorystyczne przestrzeganie przepisów religijnych, zawartych w Torze. K., pod wpływem islamu, wyodrębnili się jako grupa religijna w VIII w. na terenie dzisiejszego Iraku, w opozycji do krystalizującego się wówczas judaizmu rabinicznego. Pierwotnie – od imienia swego założyciela, Anana ben Dawida z Basry, zwani byli ananitami. W VIII-X w. karaimizm upowszechnił się w Mezopotamii, Syrii, Persji, Bizancjum i północnej Afryce. K. byli zwalczani przez wielu ortodoksyjnych rabinów, m.in. przez Majmonidesa. Zdaniem części badaczy, k. byli wyznawcy judaizmu w państwie Chazarów. U schyłku XIV w. Książę Witold osiedlił w Wielkim Księstwie Litewskim k. pochodzących z Krymu. Główne skupiska k. znajdowały się w Trokach (posiadających od 1441 prawa magdeburskie), Poniewieżu, Łucku, Haliczu, Wilnie oraz we Lwowie. W okresie staropolskim k. ponosili takie same ciężary na rzecz Rzeczpospolitej, jak żydzi i świadczyli swe zobowiązania wspólnie z nimi. Podczas powstania Chmielnickiego, podobnie jak żydzi, byli prześladowani przez Kozaków. Wiodącą rolę w życiu religijnym i naukowym k. odgrywała gmina w Trokach, gdzie działali m.in.: polemista Izaak ben Abraham z Trok oraz Jedidja Salomon ben Aaron Troki, żyjący na przeł. XVII/XVIII w., autor religijnego kodeksu karaimizmu Apirjon assa lo oraz prac polemizujących z teologami chrześcijańskimi i rabanitami. Inni wybitni uczeni k. to: Mordechaj ben Nis(s)an ha-Zak(k)en, który w pocz. XVIII w., na życzenie króla szwedzkiego Karola XII, napisał pracę o dziejach i religii k. pt. Lewusz malchut (hebr., Szata królewska); oraz Symcha Izaak ben Mojżesz Łucki (koniec XVIII w. – 1776), znawca literatury kabalistycznej, autor licznych prac bibliograficznych i historycznych (m.in. Orach cad(d)ikim; hebr., Droga sprawiedliwych). W 1795 władze carskie zróżnicowały pozycję prawną k. i żydów, chcąc wzmocnić dzielący ich antagonizm. W 1827 k. krymscy, a w 1828 k. litewscy i wołyńscy zostali zwolnieni z obowiązku służby wojskowej. W 1840 zrównano ich w prawach z muzułmanami i podzielono na dwie diecezje, na których czele znajdowali się chachamowie, rezydujący w Fedozji (Krym) i w Trokach. W 1863 k. zostali zrównani w prawach z innymi mieszkańcami imperium rosyjskiego. Najwybitniejszym badaczem karaimizmu w XIX w. był Abraham ben Samuel Firkowicz, aczkolwiek wprowadził on do literatury wiele fałszerstw i nieudokumentowanych hipotez. W początkach XX w. liczbę k. na świecie szacowano na ok. 12 tys., z czego ok. 10 tys. w Rosji. W 1913-1914 ukazywało się w Wilnie karaimskie pismo, wydawane w języku rosyjskim „Karaimskoje Słowo”, a od 1924 – tamże, „Myśl Karaimska”. W Polsce w okresie międzywojennym gminy k. istniały w Łucku, Haliczu, Trokach i w Wilnie, a liczba k. sięgała 2 tysięcy (1932). W okresie II wojny światowej k. uniknęli masowych prześladowań, ponieważ hitlerowcy uważali ich za „rasowo” odmiennych od Żydów. Obecną liczbę k. szacuje się na 10 do 20 tys. osób, głównie na Litwie, Ukrainie, w Turcji, Egipcie, Francji, Stanach Zjedn., Izraelu i w Polsce. K. w Polsce tworzą Karaimski Związek Religijny z siedzibą w Warszawie, a gminy w Warszawie, Wrocławiu i Gdańsku w 1991 skupiały ok. 200 wiernych. Na czele Związku stoi chacham (w 1996 był wakat), a poszczególnym gminom przewodniczą chazzani, mający za pomocników szamaszów (obaj są wybierani przez wiernych). Zgromadzenia modlitewne odbywają się w domach prywatnych; cmentarz k. w Warszawie jest jedynym czynnym cmentarzem karaimskim w Europie. Język karaimski należy do zachodniej grupy języków tureckich i dzieli się na odmianę wschodnią (krymską) i zachodnią, występującą w postaci dialektów trockiego i łuckiego (halickiego). Literatura religijna i świecka w tym języku była pierwotnie zapisywana alfabetem hebrajskim, natomiast współcześnie – alfabetem łacińskim lub cyrylicą. (Zob. też: nasi; Poznański Samuel Abraham; saduceusze)
