parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

Palestyna

Palestyna

(hebr. Palestina; od grec. formy przymiotnikowej palaistine; etymologia tej nazwy wywodzona jest od hebrajskiego słowa pleszet = kraj obcych [przybyszów], tj. Filistynów) – określenie odnoszące się do Ziemi Izraela (hebr. Erec Israel), tj. Ziemi Świętej (hebr. Erec ha-Kodesz). Już Herodot (a później Ptolemeusz i Pliniusz) używał określenia Syrie e palaistine (Syria Palestyńska), m.in. w odniesieniu do terenów Judei i Palestyny. Z czasem owo określenie zostało skrócone do słowa „Palestyna” i w takiej postaci używane było przez Józefa Flawiusza i Filona z Aleksandrii. Oficjalnie, ta właśnie nazwa używana była od czasów cesarza rzymskiego Wespazjana (9-79 n.e.). W literaturze talmudycznej stosowana była jako nazwa prowincji rzymskiej. Od IV w. trzy części Ziemi Izraela należały do różnych prowincji, i z tej racji nazywano je Palestyną Pierwszą, Palestyną Drugą i Palestyną Trzecią. Arabowie używali określenia P. tylko w odniesieniu do Palestyny Pierwszej; wkrótce jednak zarzucili je dla innych nazw, pochodzących od nazw stolic poszczególnych prowincji. Krzyżowcy (por. krucjaty) powrócili do pojęcia trzech P., których granice jednak przebiegały inaczej niż w okresie rzymskim. Po upadku ich królestwa w języku oficjalnym nie używano już terminu P. W imperium otomańskim P. należała do prowincji Syria. W czasie przekazywania Wlk. Brytanii (1922) przez Ligę Narodów mandatu nad tym obszarem dokonano rozdzielenia dawnego terytorium P. na część znajdującą po zach. stronie Jordanu – P. i Transjordanię (od 1946 – królestwo Jordanii). 14 V 1948 w zach. części P. powstało Państwo Izrael. W wyniku wojny sześciodniowej (1967) zajęło ono całą P. po zach. stronie Jordanu, z tzw. strefą Gazy, półwyspem Synaj i wzgórzami Golan. Zwrot części zdobytego wówczas terytorium i proklamowanie Autonomii Palestyńskiej stały się podstawowymi elementami procesu normalizacji stosunków na Bl. Wschodzie. Natomiast próba rewanżu za ową porażkę, podjęta przez Syrię i Egipt w toku tzw. wojny kipurowej ( Jom Kipur; 1973), nie przyniosła im powodzenia; wielu Izraelczykom jednak uświadomiła konieczność podjęcia procesu pokojowego. Jego początkiem było porozumienie izraelsko-egipskiej, wynegocjowane w Camp David (1978), oraz podpisanie traktatu pokojowego między tymi państwami (1979). Premierzy obu krajów, M. Begin i Anwar Sadat, otrzymali pokojową Nagrodę Nobla (1978). Utworzenie Państwa Izrael, wojna o jego niepodległość, akty terroru (z obu stron konfliktu) i kolejne konfrontacje zbrojne na Bl. Wschodzie spowodowały, iż poza P. znaleźli się liczni uchodźcy palestyńscy (według różnych szacunków, od przeszło 500 tys. osób do 1 miliona). W 1964 powstała Organizacja Wyzwolenia Palestyny (OWP). Jej początkowym celem było zniszczenie Państwa Izrael i doprowadzenie do powstania arabskiego państwa palestyńskiego, w którego skład weszłyby nie tylko terytoria zajęte przez Izrael w rezultacie wojny z 1967, ale także te, które wchodziły w jego skład wcześniej. Z drugiej strony, na tzw. ziemiach okupowanych rozwijało się osadnictwo żydowskie (przeszło 100 tys. osadników), wspierane przez państwo. Skrajna prawica i niektóre ugrupowania religijne w Izraelu uważały je za niezwykle doniosły fakt na drodze do restytucji tzw. Wielkiego Izraela, czyli realizacji Bożego zamiaru ofiarowania potomkom Abrahama całej Ziemi Obiecanej. Obie strony konfliktu stanęły na stanowisku, że Jerozolima jest niepodzielna i stanowi ich stolicę. Palest. akcje terrorystyczne i akcje odwetowe Izraela jeszcze bardziej skomplikowały sytuację. Pierwszym sygnałem możliwości nawiązania dialogu było wyrażenie zgody na uznanie istnienia Państwa Izrael przez przedstawicieli władz OWP z Jaserem Arafatem na czele (1988). Jednak sytuację zaogniała proklamowana przez Palestyńczyków tzw. I Intifada (od 9 XII 1987), tj. quasi powstanie ludności palest. w Izraelu (akty terroru, tzw. rewolucja miotaczy kamieni oraz akty obywatelskiego nieposłuszeństwa). Oficjalne rozmowy i zakulisowe zabiegi, prowadzone od 1991, doprowadziły do przyjęcia deklaracji (Oslo 1993), stanowiącej podstawę układu, podpisanego przez premiera Izraela, Icchaka Rabina i Arafata w Waszyngtonie (1993); w jego efekcie, na części terenów zajętych przez Izrael w 1967, powstała tzw. Autonomia Palestyńska. W roku następnym został podpisany izraelsko-jordański układ pokojowy, zaś Arafat, Rabin i Szymon Peres (minister spraw zagr. Izraela) otrzymali pokojową Nagrodę Nobla. Ten etap procesu pokojowego, zainicjowany przez izraelski rząd Partii Pracy I. Rabina (pierwsze tego typu projekty były wysuwane już w latach 60. XX w.), spotkał się z żywą opozycją zarówno po stronie palestyńskiej, jak i izraelskiej. Mimo napiętej atmosfery, 28 IX 1995 w Waszyngtonie został podpisany układ izraelsko-palestyński, regulujący przekazanie władzy Autonomii i wycofanie wojsk izraelskich. 4 XI tegoż roku od kul żydowskiego ekstremisty zginął premier Rabin. Prawicowy rząd Beniamina Netanjahu (por. Netanjahu Natan), prowadząc od 1996 politykę nastawioną na spowolnienie procesu pokojowego, faktycznie doprowadził do jego zamrożenia. Po jego upadku do władzy doszła Partia Pracy (1999-2001); premier Ehud Barak dążył do finalizacji procesu pokojowego. Determinacja Baraka rosła wraz ze słabnięciem pozycji jego gabinetu. W rozmowach, prowadzonych pod patronatem Prezydenta Stanów Zjednoczonych, Barak zgodził się na większość postulatów palestyńskich. Jednak Arafat (przew. Autonomii) zerwał rozmowy, przyczyniając się do upadku rządu Baraka, a pośrednio także do zwycięstwa prawicy (w przedterminowych wyborach), pod przewodem Ariela Szarona (6 II 2001). Trzy miesiące wcześniej (od końca września 2000), rozpoczęła się tzw. II Intifada, podczas której do poł. 2002 strona palestyńska dokonała kilkudziesięciu bombowych zamachów samobójczych. Izraelczycy reagowali krokami odwetowymi, początkowo likwidując przywódców terrorystów, a w 2002 – organizując akcję „Mury obronne” (wkroczenie na teren miast Autonomii, połączone z próbą zniszczenia infrastruktury organizacji terrorystycznych oraz izolowaniem Arafata w jego kwaterze w Ramallah). Zakończenie tych działań nastąpiło po obietnicy przeprowadzenia demokratyzacji Autonomii (wolne wybory, reforma władz, prawdziwe, a nie wyłącznie deklaratywne zwalczanie terrorystów). W połowie 2002 można powątpiewać, by owe warunki zostały rychło spełnione. Szczególne obawy wielu Izraelczyków nadal budzi plan strony palestyńskiej przekształcenia Autonomii w niezależne państwo, ze stolicą w Jerozolimie. Do tej pory także nie został uregulowany konflikt izraelsko-syryjski. Wzgórza Golan, zdobyte na Syrii w 1967, zostały przez parlament izraelski oficjalnie anektowane 14 XII 1981. (Zob. też: alij(j)a; jiszuw; Riszon le-Cij(j)on)

Encyklopedia Getta Warszawy

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]