parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
zw. Nagrelą, [Samuelem] Ibn Nagdelą lub Samuelem ha-Nagidem albo Ha-Nagidem (993 Kordoba – 1055 [1056] Grenada) – mąż stanu, wódz, rabin, uczony, poeta, który zapoczątkował złoty okres kultury Żydów hiszpańskich. W młodości otrzymał dogłębne wykształcenie religijne i świeckie. W 1013, po zajęciu Kordoby przez Berberów, został zmuszony do emigracji do Malagi. Prowadził tam sklep z przyprawami oraz świadczył usługi w dziedzinie kaligrafii i sporządzania pism arabskich. Zwróciwszy na siebie uwagę sługi wezyra Grenady, został sekretarzem jego pana, a potem – z rekomendacji swego pracodawcy – wezyrem (1027). Stanowisko to utrzymał po śmierci władcy, popierając w walce o sukcesję jego najstarszego syna. Dzierżąc je, wykazywał się zarówno talentami politycznymi, jak i dowódczymi; odniósł wiele zwycięstw. Ok. 1027 został obdarzony tytułem nagida Żydów hiszpańskich. Przy tym, był wielkim poetą, piszącym wiersze religijne i świeckie, utrzymane w stylu arabskim. Szczególne znaczenie miały – wielokrotnie później wydawane – jego poetyckie opracowania ksiąg bibl. ( Przysłów; Koheleta; Psalmów). S. ben J. ha-L. ibn N. był autorem responsów i komentarzy halachicznych oraz talmudycznych, zamieszczanych w standardowych wydaniach Talmudu. Jego dzieło, dotyczące gramatyki hebrajskiej, zaginęło. S. ben J. ha-L. ibn N. otaczał też opieką uczonych i poetów (m.in. Ibn Gabirola). Zgromadził wielką bibliotekę i utworzył w Grenadzie jedną z pierwszych w Europie akademii talmudycznych (por. też jesziwa). Jego następcą został syn, Josef ha-Nagid (1035-1066), który kontynuował dzieło ojca, jednak wykazał się mniejszym talentem politycznym. Został stracony podczas, sprowokowanego przez siebie, buntu Berberów. W tym samym czasie doszło w Hiszpanii do antyżydowskich rozruchów.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.