TABACZYŃSKA Gołda (1915-1944)

Przed wojną

Gołda (Gucia, Guta) Tabaczyńska urodziła się 9 IX 1915 r. w Kłodawie w powiecie kolskim i była córką Eljasza Tabaczyńskiego, zamożnego kupca zbożowego oraz Blimy z Kadyszów. Rodzina Tabaczyńskich przed II wojną światową odgrywała ważną rolę w życiu społeczno-gospodarczym Kłodawy. Prowadziła m.in. skup zboża, zajmowała się ziemiopłodami, handlowała drzewem, żelazem i materiałami budowlanymi. Gucia spokrewniona była ze Szczecińskimi i Rezykami z Kłodawy i Koła. Miała siostry Chanę vel Hankę (ur. około 1909 r., zm. 1995 r. w Izraelu) i Esterę vel Edzię (ur. 5 I 1921 r.) oraz brata Pinkusa (ur. 14 II 1909 r.). 8 VII 1935 r. Pinkus ożenił się z Chaną Ejdlą Ejdlin (Ejdin) z Kłodawy. W 1926 r. jedenastoletnia Gucia była uczennicą klasy IVa powszechnej siedmioklasowej szkoły w Kłodawie, wychowanką Jana Kurkiewicza. Potem ukończyła Prywatne Koedukacyjne Gimnazjum Gminy Żydowskiej we Włocławku, do którego uczęszczała też Tosia Altman. Zdała w nim maturę z wyróżnieniem. Jej koleżanką szkolną była Bronka z Włocławka, po mężu (około 1942 r.) Głowińska. We Włocławku gimnazjalistki, podobnie jak nieco później Tosia Altman, wciągnęły się do grupy pionierskiej przy młodzieżowej organizacji syjonistycznej Haszomer Hacair. Uczestniczyły w koloniach letnich, gdzie zapoznały się z działaczami organizacji szomrowej z Polski i całego świata. Przed wybuchem wojny Gucia spotkała się na koloniach z Tosią Altman, która była już wysoko postawiona w krajowych strukturach szomrów. W 1935 r. G. Tabaczyńska opuściła rodzinną Kłodawę i wyjechała do Palestyny do Kfar-Szaby, gdzie od około 1930 r. przebywała jej siostra Hanka. Niewykluczone, że w podróży towarzyszył jej brat Pinkus z Chaną Ejdlą. Pracowała tam jako piastunka córki Hanki – Ory. W Palestynie zaręczyła się z Jeszajohu Reichem. Jednak co roku, regularnie, przyjeżdżała na wakacje do Polski, do rodzinnej Kłodawy. (W 1938 r. zmarł jej ojciec). Latem 1939 r. przyjechała do Polski po wyprawę ślubną. 1 IX 1939 r. miała wracać do Palestyny, ale warszawskie biuro emigracyjne, gdzie zdeponowano jej paszport spłonęło. Wybuch wojny uniemożliwił jej powrót (Nowicki 2019: 188-190).

W trakcie wojny

Gucia posiadała tzw. aryjski wygląd. Miała blond włosy i świetnie władała językiem polskim. W grudniu 1941 r. Rada Żydowska z Kłodawy wysyłała ją w okolice Chełmna nad Nerem celem zaczerpnięcia informacji o losie Żydów z likwidowanych gett z powiatu kolskiego w ośrodku zagłady Kulmhof. O jednej z misji „specjalnej wysłanniczki z Kłodawy” do Koła relacjonował w Warszawie spokrewniony z nią Uszer Taube z Kłodawy (II 1942 r.) (ARG t. 9: 59). 7 XII 1941 r. Niemcy zaczęli wywozić kolskich Żydów do Kulmhof, a już w nocy 9 I 1942 r. Gucia z grupą około 40 osób opuściła Kłodawę. Przedostała się do Krośniewic, a następnie do Warszawy. Do warszawskiego getta trafił też jej brat Pinkus, który przed wojną powrócił z Palestyny – on jednak nie przeżył.

W getcie warszawskim

G. Tabaczyńska dostała się do ludzi z grupy Oneg Szabat przez kontakty z ziomkostwem kłodawskim lub dzięki wstawiennictwu Szmuela Kapłana, aktywnego działacza społecznego w getcie, męża spokrewnionej z nią Róży Kapłan (Ferenc 2021: 327, 332). Została delegatką ziomkostw miasteczek z polskich ziem wcielonych do Rzeszy i często opuszczała granice getta w celu agitowania młodych do konspiracji. Była w wąskiej grupie „łączniczek gett”, kolportujących m.in. nielegalną prasę. W getcie zaprzyjaźniła się z Herszem Wasserem, sekretarzem Centralnej Komisji Uchodźców, opiekunem delegatów ziomkostw oraz sekretarzem ARG. Przekazywała mu listy i kartki pocztowe od krewnych i przyjaciół z Krośniewic, Ozorkowa oraz z obozów pracy przymusowej. Posiadała kontakty z „doktorem Markiem”, przewodnikiem, który przeprowadził do Warszawy wielu Żydów z Kraju Warty, w tym jej rodzinę i znajomych (m.in. Chamka Opatowskiego). Organizowała grupy przewodników, którzy pomagali przedostać się Żydom z Kraju Warty na teren Generalnego Gubernatorstwa. Nie wiadomo w jakich okolicznościach opuściła getto i znalazła się po tzw. aryjskiej stronie. Gucia nie pozostawiła po sobie spuścizny pisarskiej w postaci listów, kart, relacji. Natomiast w wielu listach przechowywanych w ARG pojawiają się jej personalia (była też ich adresatką, choć zakonspirowaną), co tylko zaświadcza o jej wzmożonej działalności zwiadowczej, konspiracyjnej i ziomkowskiej.

Do jej kręgu rodzinno-towarzyskiego i konspiracyjnego należeli: Róża Kapłan z Krośniewic (I-II 1942 r.), Eda Kadysz (żona krewnego od strony matki Guci) i Ita Aronowicz (matka Edy), przebywające w marcu 1942 r. w getcie w Ozorkowie, Lilka Opatowska i Bulcio z getta żychlińskiego (II 1942 r.), Bronka Głowińska z getta we Włocławku (III 1942 r.) oraz kłodawianie – Uszer Taube, Bronia Lajzer (z korespondencji Róży Kapłan), Arje Rachwalski (uciekinier z gett w Kłodawie i Krośniewicach) i nieznany z imienia Weksler (Wekszler) (ARG t. 1: 32, 33, 46, 47, 49, 50, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 70, 71, 74, 75, 76, 77).

Po wojnie apologetką postawy Guci była Gina Shrut (Gołda vel Eugenia Tabaczyńska), ocalała jej kuzynka, młodsza o dziewięć lat. W listopadzie 1940 r. rodzice Giny opuścili Kłodawę i udali się do Warszawy, gdzie zamieszkali przy ul. Dzielnej – przy której od 1936 r. mieszkała Gina, uczennica warszawskiego gimnazjum. Stąd też adres z dokumentów ARG: „Warschau, Dzielna 18/5”, to miejsce gdzie przebywała lub zamieszkiwała Gucia (ARG t. 9, 144-145). Tam docierała do niej korespondencja, którą przekazywała H. Wasserowi.

Gucia Tabaczyńska zginęła w powstaniu warszawskim (1944 r.), podczas ostrzeliwanego przez Niemców budynku. Jej narzeczony Jeszajohu Reichem zmarł w młodym wieku w Izraelu (Nowicki 2019: 188-190).