Centralna Komisja Uchodźców (CKU)

Powstanie i kierownictwo CKU

Nie wiadomo, kiedy dokładnie powstała CKU. Jej poprzedniczką była Centralna Komisja Sektora Społecznego Uchodźców, która funkcjonowała co najmniej do września 1940 r. CKU została utworzona przez Żydowską Samopomoc Społeczną - Komisję Koordynacyjną (ŻSS KK).Działała społecznie (posiadała tylko 2 pracowników biurowych), podlegała Głównej Komisji dla Spraw Uchodźców przy ŻTOS. CKU była przedstawicielstwem delegatów 12 największych ziomkostw reprezentujących uchodźców i przesiedleńców w getcie warszawskim. Delegatów było 20. Mieli oni za zadanie reprezentować wszystkich uchodźców wobec organów administracji, instytucji charytatywnych itp.  Kierownikiem CKU był Berthold Dobryn, a sekretarzem (od stycznia 1941 r.) - Hersz Wasser. Kierownikiem działu religijnego, odpowiedzialnym m.in. za zapewnianienie uchodźcom koszernego wyżywnienia dla uchodźców był Lejb Gelertner. Siedziba organizacji znajdowała się przy ul. Tłomackie 11. Z CKU związani byli także m.in. Ludwik Hirszberg oraz S. Mokrski.

Działalność CKU

Przy CKU działało 8 komisji: delegatów, finansowa, pracy społecznej, aprowizacyjno-kuchenna, odzieżowa, mieszkaniowa i opieki nad punktami noclegowymi, pomocy konstruktywnej, sanitarna i opieki nad dzieckiem (ARG, t. 27, 1003-1004). Później przy CKU działała bardzo aktywnie jeszcze komisja rzemieślnicza (prawdopodobnie tożsama z wcześniejszą komisją pomocy konstruktywnej), która zajmowała się tworzeniem miejsc pracy dla uchodźców, np. warsztatów krawieckich . Pod opieką komisji w maju 1941 znajdowało się ok. 4000 osób, powołano więc podkomisje zawodowe: krawiecką, szewską, budowlaną, czapniczą i bieliźniarską (ARG, t. 27, 1026-1033). Przy CKU działał sąd polubowny dla uchodźców.  CKU posiadała ewidencję wszystkich uchodźców i otrzymywanych przez nich form pomocy (ARG, t. 27, 905-906). Komisja prowadziła m.in. dożywanie uchodźców w getcie. Za jej pośrednictwem uchodźcy rejestrowali się do kuchni ludowych, w których następnie otrzymywali pomoc żywieniową (możliwe było zarejestrowanie się do kuchni koszernej lub niekoszernej) (ARG, t. 27, 1000-1001). Konkretne świadczenia na rzecz uchodźców CKU przekazywała do rozdziału delegatom lub Wydziałowi Ziomkostw. CKU zorganizowała też np. seder dla dzieci uchodźców w marcu 1942, a maju wystąpiła do Zakładu Zaopatywania z prośbą o możliwość zakupu „po cenach kontyngentowych” produktów spożywczych, które planowała rozdzielać jako pomoc między setki pracujących społecznie działaczy ziomkostw ARG, t. 27, 1061-1062, 1069-1070).

CKU współpracowała z innymi instytucjami działającymi na rzecz uchodźców w getcie – np. Centralną Komisją Patronatów oraz z Wydziałem Domów dla Uchodźców. CKU posiadała przedstawicieli w dzielnicowych Komisjach dla Spraw Uchodźców oraz w komitetach domowych (ARG, t. 27, s. 1001-1002).

Krytyczna ocena działalności CKU

Działalność CKU była przedmiotem krytyki działaczy społecznych spoza organizacji. W trakcie posiedzeń Komisji dla Spraw Uchodźców, które odbyły się 10 i 14 września 1941 jednej z jej przedstawicieli, p. Ginsbarg, mówił, że „dotychczasowa działalność CKU wcale nie dowiodła jej wielkiej aktywności i możliwości w udzielaniu pomocy uchodźcom. (…) Mimo zapewnień p. Dobrynia [Dobryna] o wybitnej działalności CKU, 90% uchodźców nie korzysta materialnie z niej bezpośrednio”. W trakcie głosowania projektu reorganizacji CKU 5 członków Komisji opowiedziało się za reorganizacją, przeciw był tylko Berthold Dobryn (ARG, t. 27, 1041-1044).