posag

posag

świadczenia w dobrach ruchomych bądź nieruchomych związane z zawarciem małżeństwa. W prawie żydowskim istnieją dwa ich rodzaje: 1. mohar (hebr., dosł.: cena panny młodej) – znany w czasach biblijnych obyczaj wpłacania przez przyszłego męża pewnej sumy ojcu wybranki, za prawo jej poślubienia; do dziś obowiązuje w krajach arabskich, a od niedawna także wśród zamieszkujących je Żydów (opłata ta mogła mieć też charakter kary za uwiedzenie dziewicy; Wj 21,15-16). Także wręczanie pierścienia ślubnego uważa się za symboliczną pozostałość po moharze; 2. nadan (hebr.) lub nedunja (aram.) – wyposażenie panny młodej przez jej ojca; obyczaj znany i stosowany już w czasach biblijnych, który upowszechnił się w okresie talmudycznym, kiedy to wyznaczono minimalne wysokości tego świadczenia, oraz wyparł mohar wśród niektórych grup Żydów. Nedunja jest już w Talmudzie wzmiankowana jako stary obyczaj. Zasadniczo były dwa rodzaje p.: a) nichse(j) con barzel (hebr., dosł. : własność żelaznego stada; przen.: żelazny kapitał, własność stałej wartości); mąż miał prawo jego pełnego użytkowania i inwestowania, musiał jednak rekompensować żonie ewentualne straty; zarazem był za niego w pełni odpowiedzialny; w razie rozwodu, żona otrzymywała zwrot jego równowartości, według oceny z czasu zawierania ślubu; b) nichse(j) m(e)log (hebr., dosł.: własność, która jest wyrwana); pozostawał własnością żony, ale mąż mógł korzystać z dochodów, jakie przynosił (stawały się jego własnością), nie był natomiast odpowiedzialny za ponoszone straty (w obecnym prawodawstwie izr. obie te kategorie nie obowiązują). Nawet w wypadku tzw. zbuntowanej żony, gdy powodem rozwodu było niespełnianie przez nią obowiązków małżeńskich, mąż był zobowiązany do zwrotu p. po rozwiązaniu małżeństwa. Formą p., znaną w społecznościach ortodoksyjnych w Europie Wschodniej, w tym przede wszystkim w Polsce i na Litwie, był kest (jid., utrzymanie, wikt i opierunek). Polegał on na zapewnieniu utrzymania młodym małżonkom przez rodziców panny młodej, by zięć mógł studiować w jesziwie lub kontynuować studia talmudyczne. Ponieważ dla przyszłych teściów honorem było pozyskanie na męża dla córki obiecującego młodego talmudysty, obowiązek ten mógł na nich ciążyć przez wiele lat. Zapewnienie p. ubogiej pannie, zgodnie z zaleceniami Talmudu, jest ważną micwą, otoczoną szczególnym respektem, w związku z tym gminy żyd. starały się spełniać ten obowiązek, także za pośrednictwem stowarzyszeń, noszących nazwę Hachnasat Kal(l)a (hebr.; jid. Hachnoses Kałe; por. hachnasat kal(l)a). Sprawy związane z p. regulowano – czasem bardzo drobiazgowo – w zapisie ketuby.