obozy rodzinne

obozy rodzinne

grupy Żydów – mężczyzn, kobiet i dzieci, często całe wielopokoleniowe rodziny, składające się ze zbiegów z gett (getta w okresie Holokaustu), uciekinierów z transportów do ośrodków zagłady i miejsc egzekucji, ukrywających się w okresie Holokaustu w lasach centralnej i wschodniej Polski, Litwy, zachodniej Ukrainy i Białorusi. Największy o.r., kierowany przez Szaloma Zorina w Puszczy Nalibockiej, liczył 800 osób. W skład mniejszych, liczących nie więcej niż 100–200 osób, wchodziło zwykle kilka lub kilkanaście rodzin. Na ogół byli to Żydzi, pochodzący z pobliskich miasteczek i wsi, znający dobrze okolice, zdolni do znoszenia trudów leśnego życia. Byli wśród nich też i mieszkańcy większych miast – Mińska, Wilna czy Baranowicz. Pojedyncze rodziny żydowskie pojawiły się w lasach już w końcu 1941; większość obozów powstała wiosną i zimą 1942, ostatnie – wiosną 1943 (zakładali je między innymi ocaleni z gett, w których doszło do powstań – z Nieświeża, Lachwy i Tuszynia [Białoruś]). Zakładanie o.r. związane było z działalnością żydowskich oddziałów partyzanckich, sprawujących nad nimi opiekę; w istocie różniły się one tylko priorytetami – jedni starali się przetrwać, by walczyć, drudzy walczyli, by przetrwać. Władzę w obozie sprawowała grupa uzbrojonych mężczyzn, których zadaniem była obrona i dostarczanie żywności; zdobywano ją na ogół drogą rekwizycji, niekiedy akcji zbrojnych w okolicznych wsiach. Powodowało to zwykle wrogość miejscowej ludności, wzmacnianą tradycyjnym antysemityzmem i propagandą niemiecką, nierzadko dochodziło do informowania Niemców o lokalizacji obozów i nawet uczestniczenia w obławach. W trudnej sytuacji znajdowały się obozy w dystryktach Lublin, Białystok i Grodno, gdzie zwalczała je partyzantka AK i NSZ, traktując jako element prosowiecki bądź jako zwykłe bandy rabunkowe; w skrajnie trudnej sytuacji były obozy na Ukrainie, gdzie skierowaną przeciwko nim akcję likwidacyjną prowadziły oddziały miejscowych nacjonalistów. Względnie lepsza sytuacja panowała od wiosny 1943 na obszarach kontrolowanych przez partyzantkę sowiecką. O.r., często – ze względów bezpieczeństwa – zmieniające miejsca, lokowano w gęstych lasach, na pustkowiu; mieszkano w szałasach, zimą – w ziemiankach. Prymitywne warunki życia powodujące wyczerpanie, głód i choroby; oraz działania Niemców spowodowały, że liczba ocalałych w o.r. nie przekroczyła 10 tysięcy osób, z czego 3 tysiące przeżyło na terenie Generalnej Guberni. (Zob. też: Atlas Jecheskiel; Einsatzgruppen des Sicherheitsdienstes und der Sicherheitspolizei; „ostateczne rozwiązanie“; eksterminacja bezpośrednia)