szadchan

szadchan

(hebr., swat; od szad(d)ech = swatać, kojarzyć małżeństwa, zaręczać; jid. szatchn) – dziewosłąb, swat; osoba trudniąca się prowadzeniem uzgodnień, których celem jest skojarzenie małżeństwa. Jej pośrednictwo było zwyczajową i najczęściej stosowaną metodą doprowadzania do zawarcia związku małżeńskiego (por.ślub) w historii Żydów. Pierwszym przykładem działalności tego rodzaju w Biblii (Rdz 24) było wysłanie przez Abrahama sługi na poszukiwanie żony dla swego syna, Izaaka. W trakcie pełnienia owego posłannictwa, sługa starał się przekonać o osobistych walorach przyszłej wybranki, którą była Rebeka. Słowo sz. wywodzi się od terminu użytego w talmudycznym traktacie Szabat (150a), w którym równocześnie podkreślono wielką wagę tego typu działania (pracy), które mogło być wykonywane przez Żydów nawet w szabat. Praca sz. była otoczona szczególnym respektem społecznym, gdyż uznawano ją także za bardzo ważną micwę,związaną z przywiedzeniem do małżeństwa (Hachnasat Kal(l)a). Działalność sz. stała się zawodem i szczególną instytucją w życiu żydowskim we wczesnym średniowieczu, kiedy to Żydzi żyli w zamkniętych gminach, i jego pośrednictwo było wręcz konieczne. Profesją tą trudnili się także rabini, często nawet bardzo wybitni, m.in. także z tego względu, że byli w szczególny sposób predystynowani do wskazywania obiecujących talmudystów rodzicom przyszłej panny młodej, jako kandydatów na mężów, mogących przynieść honor swym potencjalnym teściom. W literaturze rabinicznej liczne są rozważania nt. wynagrodzenia należnego sz.; przeważał pogląd, że ma on prawo do 2% posagu, bądź 3% i więcej, jeśli skojarzył parę, mieszkającą w miejscach oddalonych więcej niż 10 mil od siebie. Jednym z dodatkowych zadań sz. było także badanie rodowodu przyszłych oblubieńców (por. jichus). W XIX w. status sz. zaczął się zmieniać. Jednak jego rola była nadal bardzo ważna w sztetłi w społeczności ortodoksyjnej (zwłaszcza wśród chasydów), w której było przyjęte, że młodzi – po uzgodnieniach wstępnych – mogli się przed ślubem zobaczyć jedynie trzy lub cztery razy. Stał się on też jedną z najbarwniejszych postaci folkloru żydowskiego i przedmiotem niezliczonych żartobliwych opowieści oraz dowcipów.