Kadysz (Kadisz)

Kadysz (Kadisz)

(od aram. kad(d)isz = święty; jid. Kadesz) – jedna z najważniejszych i najczęściej odmawianych modlitw w liturgii żydowskiej, napisana w języku aramejskim w czasach talmudycznych; wyraża wiarę w jedynego Boga i poddanie się Jego woli. W TJ występuje pn. K(e)dusza = Uświęcenie [Imienia Bożego]; natomiast w TB (traktat Sota 49a) zacytowano kluczowy fragment K. ( Baruch Szem K(e)wod Malchuto… = Niech będzie błogosławione Imię Boże…). Zanim wypracowano jej obecną formę, modlitwa ta ulegała zmianom, do czasu, gdy Zlijahu ben Szlomo Załman w XVIII w. ustalił, że żaden wers nie może zostać do niej dodany, a słowo Amen może być jedynie odpowiedzią całej kongregacji. K. pierwotnie prawdopodobnie nie stanowił części liturgii synagogalnej, lecz odmawiał go kaznodzieja na zakończenie kazania lub czytania z hag(g)ady. Po raz pierwszy jego nazwa pada w traktacie talmudycznego Soferim, w którym także wiązano go z liturgią synagogalną. I choć także tam pojawia się wzmianka o K., odmawianym przez żałobników ( żałoba), to ta rola omawianej modlitwy stała się powszechnie akceptowana w XIII w., po pogromach Żydów, dokonanych przez krzyżowców (krucjaty). Praktyka odmawiania K. za bliskich zmarłych przez rok po ich zgonie stała się obowiązującą w XV w. K. odmawia się zawsze wspólnie z minjanem, w postawie stojącej, będąc zwróconym w kierunku Jerozolimy (por. mizrach). Istnieje kilka wersji K.: 1. Chaci Kadisz (hebr., Pół-Kadysz) – odmawiany na zakończenie każdej części obrządku; 2. Kadisz Szalem (hebr., Pełen Kadysz) bądź Kadisz de-Cibura (hebr., Kadysz Publiczny [Powszechny]) – odmawiany na zakończenie modłów; 3. Kadisz de-Rabanan (hebr., Kadysz Naszych Mistrzów) – jest to Kadisz Szalem, z dodatkiem fragmentu poświęcającego modlitwę za cały Izrael, nauczycieli i uczniów oraz za wszystkich studiujących Torę, odmawiany po studiowaniu Talmudu oraz w synagodze, po czytaniu fragmentów z literatury rabinicznej (zob. też Hadran); 4. Kadisz Jatom (hebr., Kadysz Sierot) bądź Kadisz Awe(j)lim (hebr., Kadysz Zbolałych [Żałobników]) – odmawiany obowiązkowo, zgodnie z prawem, jako modlitwa za zmarłych, przez syna wyrażającego wiarę w imieniu rodziców (w gminach ortodok. i reformowanych obowiązek ten mogą spełniać także córki) lub przez ojców zmarłych dzieci przez 11 miesięcy po śmierci każdego z nich (czas ten, zamiast 12 miesięcy, ustalił M. Isserles; wierzono bowiem, że ludzie niegodziwi idą do piekła [ gehenna] na rok; Isserles zaś, chcąc uniknąć podejrzenia, że rodzice po których odmawia się K. przez 12 miesięcy byli niegodziwcami – zalecił skrócić ten czas) oraz w dniach kolejnych rocznic ich śmierci (z tego względu, rodzice nazywali syna „swoim Kadyszem”); po innych krewnych odmawia się K. przez 30 dni (por. Szloszim); 5. Kadisz Leitchadeta (aram.-hebr., Kadysz Odnowienia) – odmawiany przez syna nad grobem rodziców, podczas pogrzebu (nieznacznie różni się on od Kadisz Jatom). Ponieważ w rycie aszkenazyjskim w większości gmin nie dopuszczano, by K. za rodziców był odmawiany publicznie w synagodze przez kilku synów równocześnie, opracowywano zatem specjalne regulaminy, porządkujące kolejność recytowania tej modlitwy przez zobowiązanych do jej odmawiania w danym dniu (pierwszeństwo mieli ci, których dotyczyły poszczególne okresie żałoby [ Sziwa; Szloszim i – wspomniane już – 11 miesięcy] oraz rocznice śmierci rodziców, a następnie członkowie danej gminy przed tymi, którzy pochodzili z in. miasta). Obowiązkowi odmawiania K. przypisywano niezmiernie ważną rolę (np. I. Luria uważał, że odmawianie Kadisz Jatom przez 11 miesięcy żałoby pomaga w przejściu dusz zmarłych z gehenny do raju; a w rocznice śmierci – w przejściu do wyższych sfer raju). Przy odmawianiu K. w czasie Rosz ha-Szana, Jom Kipur i świąt pielgrzymich stosuje się specjalne melodie.