Nordau Max

Nordau Max

(pseud.), właściwie Südfeld Simon Maximilian (1849 Peszt – 1923 Paryż) – filozof, pisarz, publicysta, wybitny polityk syjonistyczny; swój młodzieńczy pseudonim publicystyczny przyjął jako nazwisko w 1873. Był synem sefardyjskiego ortodoksyjnego rabina, Gabriela Südfelda. Studiował medycynę w Budapeszcie i w Paryżu. Jako lekarz praktykował od 1878. Wkrótce zaczął więcej uwagi poświęcać pracy pisarskiej, którą rozpoczął jeszcze w młodości, od współpracy z peszteńskim „Pester Loyd” i wiedeńskim „Wiener Neuen Freien Presse”. Od 1880 mieszkał w Paryżu. W okresie I wojny światowej jako poddany austriacki, został wydalony z Francji; zamieszkał w Hiszpanii. Po wojnie, na zaproszenie Ch. Weizmanna, wyjechał do Londynu (grudzień 1919). We wrześniu 1920 powrócił do Paryża, z zamiarem opuszczenia Europy i zamieszkania w Palestynie. Wkrótce jednak zachorował i po długiej chorobie, w styczniu 1923, zmarł. Jego szczątki zostały przeniesione do Palestyny i pochowane w Tel Awiwie w 1926. N. dużo publikował na tematy filozoficzne; do jego najbardziej znanych prac należą: Die konventionellen Lügen der Kulturmenschheit (1883, tłumaczone na 15 języków); Entartung (1892); Der Sinn der Geschichte (1909); Biologie der Ethik (1921). Jego dzieła zostały przetłumaczone na 18 języków (w tym kilka na język polski, poczynając od Mowy ze zjazdów syjonistycznych w Bazylei, Warszawa 1900; i pracy Syonizm i jego przeciwnicy, Warszawa 1900), co miedzy innymi zbudowało autorytet N., jako jednego z najbardziej wpływowych intelektualistów żydowskich. N. pisał także powieści, opowiadania i dramaty. Wiele z nich ukazało się też w Polsce, w tłumaczeniu na język jidysz, między innymi dramaty Cwej wełtn: drama in 4 aktn (jidysz, Dwa światy: dramat w czerech aktach, Wilno 1921), Dos recht ojf libe (jidysz, Prawo do miłości, Warszawa 1922), Ojsgewełte majsełech (jidysz, Bajki wybrane, Warszawa 1924), Ojsgewełte szriftn (jidysz, Pisma wybrane, Warszawa 1909); jak również w tłumaczeniu na język polski, np. powieści Komedia uczuć (Łódź 1901), Romans aktorki (około 1891). Od 1892 N. współpracował z T. Herzlem, który także był paryskim korespondentem „Wiener Neuen Freien Presse”; był współautorem programu bazylejskiego (1897). Od I do VI Światowego Kongresu Syjonistycznego był wiceprzew. Światowej Organizacji Syjonistycznej (ŚOS), od VII do X Kongresu – jej przewodniczącym. Konsekwentnie realizował idee Herzla; miedzy innymi skrytykował koncepcje tak zwanego syjonizmu kulturowego Achad Ha-Ama, poparł projekt kolonizacji żydowskiej w Ugandzie (ugandyjski plan osiedlenia) oraz idee W. Żabotyńskiego, dotyczące utworzenia Legionu Żydowskiego. Po ogłoszeniu deklaracji Balfoura z 2 XI 1917 stał się jednym z rzeczników jak najintensywniejszej kolonizacji żydowskiej w Palestynie; koncepcji tej nadano miano „planu Nordaua”. Stanowił on zapowiedź tzw. planu ewakuacyjnego Żabotyńskiego z 1936. Także wiele innnych idei, rzucanych przez N., odbiło się szerokim echem wśród Żydów (np. idea „muskularnego żydowstwa” z 1901, która przyczyniła się do rozwoju żydowskiego sportu).