Komitet Starozakonnych w Królestwie Polskim

Komitet Starozakonnych w Królestwie Polskim

komitet do spraw żydowskich, powołany do życia ukazem cara Aleksandra I z 22 V (3 VI) 1825, na wzór podobnej instytucji, utworzonej w 1823 w Cesarstwie Rosyjskim. Wiązało się to z dążeniem władz do unifikacji prawodawstwa, odnoszącego się do Żydów w Królestwie Polskim i w Cesarstwie. Zadaniem K.S. w K.P. było przeprowadzenie dokładnej analizy przepisów, obowiązujących Żydów w Królestwie Polskim, a następnie przedłożenie uwag i wniosków nt. potrzeby wprowadzenia koniecznych zmian. Komitet miał także opiniować wszystkie projekty nowych ustaw, odnoszących się do Żydów, oraz przyjmować i rozpatrywać skargi, postulaty i prośby, nadsyłane przez ludność żydowską. Poruczono mu również utworzenie Szkoły Rabinów w Warszawie. W skład K.S. w K.P. weszli chrześcijanie (dyr. został Ignacy Zaleski, asesorami – hrabia Walerian Krasiński i pisarz, Stefan Witwicki); pierwszym sekr. ustanowiono wychrztę, Stanisława (dawn. Chaskiela) Hogego. Do pomocy K.S. w K.P. powołano Izbę Doradczą, w której – poza naczelnikiem, radcą dworu A.M. Müllerem – znaleźli się sami Żydzi, zarówno należący do elity asymilującej się burżuazji warsz. (Izaak Janasz; Henryk Samelsohn, którego zastąpił Leopold Leo), jak i ludzie głęboko przywiązani do religii (chasyd Jakub Bergson, oraz misnagdzi – Michał Ettinger-Rawski, S.M. Posner); Żydami byli także ich zastępcy (maskile T. Toeplitz, J.J. Glücksberg – sekretarz, i Józef Epstein; misnagdzi – Salomon Eiger, Chaim Halberstamm, Abraham Stern). K.S. w K.P. powołał po dwóch korespondentów, spośród „światłych” Żydów z siedmiu województw, którzy mieli nadsyłać swe uwagi nt. koniecznych przeobrażeń, pozwalających poprawić położenie ludności żydowskiej. Ostateczny raport, zawierający szereg projektów zmian odnoszących się do sytuacji społ. i prawnej Żydów, będący podsumowaniem kilkuletnich prac K.S. w K.P., został złożony w marcu 1828. Między stanowiskiem Izby Doradczej a K.S. w K.P. istniały rozbieżności w wielu podstawowych kwestiach; także ludność żydowska krytycznie odnosiła się do K.S. w K.P. I choć Izba większą uwagę zwracała na sytuację prawną Żydów w Królestwie, to w ostatecznie przedstawionych postulatach pierwsze miejsce zajęła idea ich reformy moralnej, a nie równouprawnienia. Władze Królestwa Polskiego opowiadały się bowiem za zachowaniem obowiązujących przepisów i utrzymaniem odrębnego statusu tej ludności. W rezultacie, przedstawione dezyderaty nie odniosły żadnego skutku prawnego, a dzieło K.S. w K.P. wielokrotnie – nawet po latach – było krytykowane. K.S. w K.P. został reaktywowany uchwałą Rady Administracyjnej w kwietniu 1832, do udzielania pomocy ubogim Żydom, którzy szczególnie ucierpieli podczas powstania listopadowego; miał też ponownie rozpatrzeć dawne projekty zmian. Został rozwiązany decyzją cara Mikołaja I w styczniu 1837. W następnych latach sprawą opracowania projektów zmian legislacyjnych w prawodawstwie odnoszącym się do ludności żydowskiej w Królestwie Polskim zajmowały się kolejne komitety, powoływane do życia zarówno w Petersburgu, jak i w Warszawie. Do latt 60. XIX w. Żydzi nie byli uznawani za obywateli kraju, ciążyło na nich wiele ograniczeń stanowych, co sprawiało, że ich położenie w Królestwie było znacznie gorsze niż w Cesarstwie Rosyjskim.