wojna Żydów z Rzymianami

wojna Żydów z Rzymianami

(66-70 n.e.) – zryw religijno-narodowy Żydów przeciwko rzymskiemu panowaniu, którego bezpośrednią przyczyną było niezadowolenie ludu żydowskiego z rządów prokuratora rzymskiego Gesjusza Florusa (por. prokuratorzy Judei). Zamieszki wybuchły najpierw w Cezarei, potem w Jerozolimie. Mieszkańcy, podzieleni w swych poglądach politycznych na umiarkowano-zachowawcze, arystokratyczne stronnictwo kapłańsko-saducejskie (por. saduceusze) i skrajne, plebejskie zelotów, zostali zdominowani przez sykariuszy (wywodzących się spośród tych drugich), opowiadających się za bezkompromisową walką z Rzymianami. Doszło do zbrojnego konfliktu w łonie społeczności żydowskiej; umiarkowani w swych poglądach Żydzi, wsparci trzema tysiącami rzymskiej jazdy, wystąpili przeciwko sykariuszom. Szybko jednak tracili swe pozycje. Przez kilka miesięcy bronili się w pałacu-twierdzy Heroda I Wielkiego. Po podpaleniu i zdobyciu pałacu sykariusze zamordowali arcykapłana Ananiasza i – łamiąc wcześniej złożoną przysięgę zachowania przy życiu rzymskich żołnierzy – wymordowali ich. Wojna rozgorzała w całym kraju; wojsku Cestiusza Gallusa, wielkorządcy Syrii, nie udało się opanować sytuacji. Do zbuntowanych przyłączyli się ich dawni przeciwnicy – przedstawiciele stronnictwa kapłańsko-saducejskiego i poczęli zajmować ważniejsze stanowiska. Judea została podzielona na okręgi z odrębną administracją; do południowej Idumei wysłano Eleazara syna Ananiasza, wraz z Joszuą ben Safij(j)ą; zaś na północ, do Galilei – Josefa ben Matitj(j)ahu ha-Kohena, znanego później jako Józef Flawiusz. To właśnie on w Galilei powołał do życia sanhedryn, przeprowadził pobór do wojska i szkolenie 60 tys. mężczyzn, umocnił też kilka twierdz. W okolicach Jerozolimy działał niezależny oddział powstańczy Szymona Bar-Giory, który wkrótce opanował Masadę. Karną ekspedycję wojsk cesarskich przeciwko Żydom poprowadził doświadczony wódz, Wespazjan, który połączył swe wojska z wojskami Tytusa wiosną 67 n.e. Pierwsze odwróciło się od powstańców miasto Seforis, składając wiernopoddańczą przysięgę cesarzowi. Przez 47 dni wojska Flawiusza broniły się w Jotapacie; w Gamalii obrona trwała przez 7 miesięcy; nie poddawały się Giskala i Tabor. Przeciwko Rzymianom wystąpili też mieszkańcy miasta Joppe (Jaffa) i Samarytanie, zaś Tyberiada poddała się bez oporu. Zwycięstwa wojsk rzym. w Galilei i Samarii doprowadziły do ożywienia dawnego konfliktu między stronnictwem zachowawczym a ekstremistami. Kierujących rewoltą oskarżano o nieudolność; zeloci zamordowali w Jerozolimie wiele wybitnych osobistości, wywodzących się ze środowiska ich przeciwników; drogą losowania – wbrew dotychczasowej tradycji – wybrali arcykapłana. Rozgorzała wojna domowa; zelota Jan z Giskali, wraz z Idumejczykami, wprowadził w Jerozolimie krwawy terror. Stronnictwo zachowawcze wezwało na pomoc Szymona Bar-Giorę. Odtąd w mieście zwiększył się jeszcze zamęt; powstało trzecie stronnictwo – zelotów skupionych wokół kapłana Eleazara ben Szymona. Trzy ugrupowania, które opanowały różne części miasta, walczyły ze sobą; zniszczeniu uległy zapasy żywności, przygotowane na czas wojny z Rzymianami. Tymczasem Wespazjan zdobywał kolejne miasta i twierdze wokół Jerozolimy Po śmierci cesarza Nerona zajął jego miejsce (69 n.e.), a prowadzenie wojny w Judei powierzył swemu synowi, Tytusowi. Ten w 70 n.e. przystąpił do oblężenia Jerozolimy, wypełnionej pielgrzymami, przybyłymi na obchody wiosennego święta Pesach. Po pięciu miesiącach, dziewiątego dnia aw , miasto zostało przez Rzymian zdobyte, a Świątynia spalona (por. Tisza be-Aw). Według oceny Józefa Flawiusza, do niewoli zostało wziętych wówczas 97 tys. jeńców, zginęło ok. 1 mln 100 tys. osób. W Rzymie odbył się pochód triumfalny, w którym prowadzono pojmanych Szymona Bar Giorę i Jana z Giskali; niesiono najcenniejsze przedmioty kultu, zabrane ze Świątyni Jerozolimskiej. Na cześć zwycięstwa, Rzymianie wybili medal pamiątkowy z napisem IUDAEA CAPTA; w Rzymie wzniesiono łuk triumfalny na cześć Tytusa-zdobywcy. Nowy wielkorządca Jerozolimy zajął wkrótce broniące się jeszcze Macheront i Herodium; jako ostatnia, padła Masada (wiosną 73 n.e.). Judea stała się niezależną prowincją cesarską, rządzoną przez legata, rezydującego w Cezarei, dysponującego legionem wojska, który stacjonował w Jerozolimie. Nowym duchowym centrum Żydów, gdzie rozpoczęto pracę nad ocaleniem spuścizny poprzednich pokoleń, stało się Jawne (zob.: akademia w Jawne; akademie talmudyczne).