zeloci

zeloci

(od grec. zelotes = gorliwy; hebr. kanai = żarliwy, gorliwy, zagorzały) – palestyńskie ugrupowanie (zrzeszenie) religijno-polityczne , założone w północnej Galilei przez Judę Galilejczyka; odłam faryzeuszy, dążący drogą terroru do wyzwolenia spod władzy Rzymu. Z. wierzyli, że naród żyd. w swej istocie jest święty i czysty, a wszelkie zło przychodzi doń z zewnątrz; dlatego postulowali radykalne odrzucenie obcych wpływów (potępiali także tolerancję wobec pogan). Ich zdaniem, Izrael miał charakter państwa teokratycznego, którym rządzić mógł jedynie Bóg, a nie rzymski cesarz. Wierzyli, że tylko zbrojny opór przyspieszy nadejście Mesjasza. Proklamowali „wolność Syjonu” i jego „odkupienie”, potępiali bogactwo. Ich radykalnym odłamem byli sykariusze (nożownicy). Jako zorganizowane ugrupowanie, z. pojawili się w 6 n.e., wzniecając w Galilei bunt przeciwko prowadzonemu przez legata Syrii, Kwiryniusza, spisowi ludności, który wiązał się z nowymi powinnościami podatkowymi. Walki przeniosły się później do Judei. Po stłumieniu buntu przez namiestnika rzymskiego, Warusa, z. wycofali się na pustynię, gdzie w dalszym ciągu staczali potyczki z Rzymianami. Niewiele wiadomo o działaniach podejmowanych przez z., aż do 66 n.e. Na początku tego roku Menachem, syn Judy Galilejczyka, zajął twierdzę Masada, pokonując stacjonujący tam rzym. garnizon. Następnie skierował się do Jerozolimy i objął przywództwo nad miastem; wkrótce jednak zginął, zamordowany przez Eleazara, syna arcykapłana Ananiasza, szukającego pomsty za śmierć swego ojca. Menachema uważano za jednego z charyzmatycznych przywódców w wojnie Żydów z Rzymianami (66-70 n.e.). Inne ugrupowania z., które walczyły w Jerozolimie i na prowincji, pozostawały ze sobą w konflikcie, aż do czasu oblężenia Jerozolimy przez wojska Tytusa. Wobec bezpośredniego zagrożenia, oddziały z. połączyły się, broniąc wspólnie miasta, pod dowództwem Jana z Giskali. Po upadku Świątyni Jerozolimskiej część z. wzięła udział w obronie Masady, zakończonej – według Józefa Flawiusza – zbiorowym samobójstwem (73 n.e.). W wyniku odkryć archeologicznych, odnaleziono tam fragmenty pism pochodzących z Qumran, co wskazuje na pewne związki z. z gminą qumrańską. Poza nielicznymi wzmiankami w utworach rabinicznych i wczesnochrześcijańskich, dzieła Flawiusza – w których z. traktowani są jak anarchiści – są jedynym źródłem informacji o tym ugrupowaniu.