parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

Perl Józef (Josef)

Perl Józef (Josef)

pseud. literacki Jakob Obadja ben Petachja (1773 Tarnopol – 1839 tamże) – pisarz, pionier i przywódca galicyjskiej haskali, pedagog, społecznik. Pochodził z rodziny kupieckiej. Otrzymał tradycyjne wykształcenie religijne. Ożeniony w wieku 14 lat, pozostawał pod wpływami chasydyzmu. W czasie podróży handlowej do Budapesztu i Wiednia, zetknął się z protagonistami haskali, i – ostatecznie – związał się z jej obozem. Podjął szereg inicjatyw, mających na celu propagowanie oświecenia wśród ludu żydowskiego. W 1813, w swoim domu, otworzył pierwszą nowoczesną prywatną żydowską wzorową szkołę ludową w Tarnopolu, nazywaną „Perlsche Schule”; w 1820 zyskała ona prawa szkoły publicznej i miano Niemiecko-Izraelickiej Szkoły Głównej w Tarnopolu (niem. Deutsch-Israelitische Hauptschule), a później – własny budynek. P. został jej dożywotnim dyrektorem. Świadectwo ukończenia tej szkoły, pozwalało jej absolwentom kontynuować naukę w gimnazjach. P. założył też w Tarnopolu synagogę postępową (por. judaizm reformowany). W 1814–1816 w Brodach wydawał pismo „Cir Neeman” (hebr., Miły [Wierny] Wysłannik [Posłaniec]). Z drukarni, którą założył, wychodziły kalendarze-almanachy, propagujące idee haskali. Jako zwolennik postępu i modernizacji życia żydowskiego, próbował nawiązać współpracę z władzami zaborczymi oraz popierał ideę osadzania Żydów na roli. Uczestniczył w pracach nad przygotowaniem projektów reform życia Żydów; opowiadał się za potrzebą ich produktywizacji. W 1831 uzyskał zgodę na założenie we Lwowie Towarzystwa dla Szerzenia Pożytecznych Rzemiosł wśród Izraelitów Galicyjskich. P. był bardzo płodnym pisarzem o dużym talencie literackim. Większość jego utworów, przechowywanych w bibliotece wspomnianej szkoły, zaginęła w czasie II wojny światowej. Nieliczne ukazały się drukiem (wiele krążyło w odpisach). Pisał głównie w języku hebrajskim, ale przyczynił się też do rozwoju prozy w języku jidysz, do którego odnosił się niechętnie, aczkolwiek używał go ze względu na możliwość dotarcia do „niewykształconego” ludu. Był zdecydowanym wrogiem chasydyzmu, który ostro zwalczał. Temu dziełu poświęcił swe najważniejsze utwory: Über das Wesen der Sekte Chasidim (wyd. w j. niem., 1816); Megal(l)e t(e)mirin (hebr., Odsłaniający tajemnice, Wiedeń 1819; także w wersji jidysz, wznowiony w tym języku przez JIWO w 1937), wydany pod pseud., wzorowany na Listach ciemnych mężów (Epistolae obscurorum virorum Ulricha von Huttena); oraz – jego kontynuację – satyrę Bochen cad(d)ik (Egzaminator cadyka, napisaną w 1825, wyd. Praga 1838). Tworzył też parodie opowieści rabiego Nachmana z BracławiaBESZT-a. Chasydzi galicyjscy w wielu miastach publicznie palili Meagale t(e)mirin. Wedle legendy, żona Szmula Zbytkowera miała płacić dukata za każdy dostarczony jej egzemplarz tego dzieła, i także nakazywała je palić. P. publikował nadto w prasie, m.in. w związanym z ruchem haskali pismem „Kerem Chemed” (ukazywało się w Galicji w 1833–1856). W 1822 został członkiem berlińskiego stowarzyszenia Gesellschaft für Kultur und Wissenschaft des Judentums (por. Wissenschaft des Judentums). W 1833 wybrano go na przewodniczącego Gminy żydowskiej w Tarnopolu. Zarówno władze rosyjskie, jak i austriackie darzyły P. szacunkiem i zaufaniem, czego wyrazem były nadane mu medale. Jego syn, Michał, prowadził w Tarnopolu aptekę i kontynuował dzieło ojca w dziedzinie upowszechniania nauk świeckich wśród ludności żydowskiej i popularyzacji języka polskiego. W 1937 JIWO wydało w języku jidysz opracowanie Izraela Weinlessa Żydowskie dzieła Józefa Perla… znalezione w tarnopolskiej bibliotece Perla. Weinless opublikował też w „Historisze Szriftn” (1929) fragmenty korespondencji P., pt. Aus Josef Perls Archiw; a w 1942 J. Mahler w „Journal of Jewish Bibliography” (t. 8) ogłosił The Hebrew Almanacs of Josef Perl.

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]