Tuwim Julian

Tuwim Julian

(1894 Łódź – 1953 Zakopane) – poeta i tłumacz; brat Ireny T. (1900-1987), pisarki, poetki, tłumaczki (szczególnie literatury dziecięcej). Pochodził ze zasymilowanej rodziny mieszczańskiej; jego ojciec, Izydor (1857-1935), wykształcony w Paryżu, był urzędnikiem bankowym. T. uczył się w gimnazjum rządowym, a następnie – w 1916-1918 – studiował filozofię i prawo na UW. Jego przekłady liryków L. Staffa na język esperanto (1911) spotkały się z uznaniem autora. Debiutował w 1913. W 1916, wraz z grupą młodych poetów, założył czasopismo „Pro Arte et Studio”. W 1918 był współzałożycielem kawiarni poetyckiej „Pod Picadorem”, a następnie – wraz ze związanymi z nią przyjaciółmi – grupy poetyckiej „Skamander” (1920). Od 1924 był stałym współpracownikiem tygodnika „Wiadomości Literackie”, a w 1925-1926 – magazynu tygodniowego „To-To” oraz pism satyrycznych „Cyrulik Warszawski” (1926-1933) i „Szpilki” (1936-1939). Ponadto współpracował z wieloma warszawskimi kabaretami i teatrzykami rozrywkowymi, m.in. z Qui Pro Quo (1919-1932), Bandą (1932-1934), Cyrulikiem Warszawskim (1935-1939). Uciekając przed inwazją niemiecką w 1939, znalazł się w Rumunii, następnie we Francji, Portugalii i Brazylii (1940), skąd w 1942 udał się do Nowego Jorku; tam w 1944 ukończył pracę nad poematem Kwiaty polskie (1949). W 1939-1941 współpracował z tygodnikiem emigracyjnym „Wiadomości Polskie Polityczne i Literackie”, a w 1942-1946 z – wydawanym w Londynie przez Antoniego Słonimskiego – miesięcznikiem „Nowa Polska” i z lewicową prasą Polonii amerykańskiej. Nawiązał kontakty z grupą działaczy politycznych, skupionych wokół Oskara Langego i z Polsko-Amerykańską Radą Robotniczą, opowiadając się za porozumieniem między Polską a Związkiem Radzieckim. W czerwcu 1946 powrócił do kraju. Był twórcą szczególnie hołubionym przez władze komunistyczne. W 1947–1950 był kierownikiem artystycznym Teatru Nowego. Poza tym kontynuował prace translatorskie, redakcyjne i archiwalne. W 1949 otrzymał tytuł doktora honoris causa UŁ; dwukrotnie był laureatem nagrody literackiej m. Łodzi (w 1928 i 1949); w 1935 otrzymał nagrodę Polskiego PEN-Clubu za przekłady utworów A. Puszkina, zaś w 1951 został laureatem Państwowej Nagrody Literackiej. Był autorem – oprócz wspomnianego wyżej arcypoematu – kilku zbiorów wierszy, klasykiem polskiej twórczości kabaretowej i satyrycznej oraz poezji dla dzieci. Położył duże zasługi jako tłumacz (przede wszystkim poezji rosyjskiej). Podjęta przez niego próba stworzenia w okr. międzywojennym antologii poezji żydowskiej nie została ostatecznie zrealizowana. Duże znaczenie miały także jego książki, poświęcone problematyce kultury obyczajowej i antologie historyczno-literackie. T. był twórcą całkowicie zasymilowanym, głęboko związanym z polskością i jednym z największych artystów języka polskiego w XX w. Nigdy jednak nie próbował odciąć się od swych żydowskich korzeni (m.in. wiersz Żydek, wielokrotnie tłumaczony na język hebrajski), co stanęło na przeszkodzie jego wyborowi do Polskiej Akademii Literatury, choć otrzymał jej Złoty Wawrzyn. Mimo iż powszechnie uważano go za „Księcia poetów polskich”, był częstym obiektem ataków, odmawiających mu miana polskiego twórcy, który to problem omówił wyczerpująco S.J. Imber w polemicznym szkicu Co nam i tobie, Tuwimie… ? (w: Asy czystej rasy, 1934). W wierszach satyr. – zebranych w większości w tomie Jarmark rymów (1934) – T. dawał wielokrotnie odpór antysemityzmowi i faszyzującym tendencjom nacjonalistów polskich. Równocześnie jednak ton krytyki społ. w jego twórczości prowadził go do wypowiedzi, które potępiali publicyści żydowscy (m.in. wiersz Bank) – również jego głęboka asymilacja z kulturą polską nie budziła entuzjazmu wśród żydowskich działaczy narodowych (co nie przeszkodziło przyjaźni T. m.in. z L. Jaffem). W latach 30. T. już czuł się osamotniony. Ogromne wrażenie wywarł na nim Holokaust, który uczynił go „Żydem Doloris Causa”. Dał temu przejmujący wyraz we fragmentach Kwiatów polskich, a zwłaszcza w napisanym pod wrażeniem wieści o powstaniu w getcie warszawskim manifeście My, Żydzi polscy… (1944; liczne przekłady – w tym na języki jidysz i hebrajski) oraz w napisanym z okazji odsłonięcia Pomnika Bohaterów Getta w Warszawie artykule Pomnik i mogiła (w: „Opinia” 1948). Z tego też powodu po wojnie przewodniczył Towarzystwu Przyjaciół Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie oraz adoptował dziewczynkę z żydowskiego sierocińca w Otwocku (w 1942 w tym mieście została rozstrzelana w masowej egzekucji Żydów matka poety, Adela).