parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
zw. Iszkariotą (etymologia słowa niepewna, prawdopodobnie pochodzi od hebr. isz Kariot = człowiek z Kariotu, leżącego w południowej Judei) – apostoł; uczeń Jezusa z Nazaretu. Według NT pochodził z Kariotu w Judei. Miał zarządzać wspólną kasą swego nauczyciela i jego uczniów, dopuszczając się sprzeniewierzeń, miał też wydać Jezusa. W tradycji żydowskiej nie jest postacią ważną. Występuje w niej jako demaskator fałszywego mesjasza. Początkowo, dla chrześcijan, był przedmiotem dociekań nad tajemnicą zamysłów Bożych, ukrytych w zdradzie J. Najprawdopodobniej w 130–170 n.e. w środowisku gnostyków powstała Ewangelia Judasza Iszkarioty, poświęcona tym zagadnieniom. Wedle przypuszczeń badaczy, zawierała także objawienia, będące udziałem Judasza. Dopiero w wiekach średnich postać J. została wykreowana na uosobienie wrogości Żydów do Jezusa, ich „zdradzieckiej i podstępnej” walki przeciw chrześcijaństwu, oraz niskich motywów i instynktów. Generowała ona postawy niechęci do Żydów i antyjudaizmu. Zwłaszcza w religijności lud. i w tzw. literaturze straganowej liczne były opowieści związane z tą postawą. Nie bez przyczyny w chrześc. Europie (w tym także w Polsce) rozpowszechnione były przysłowia, powiedzenia i określenia, w których pojawia się nienawistna postać Judasza. Jego kukłą posługiwano się w misteriach wielkanocnych, ale także w obchodach innych świąt; tzw. tumulty i pogromy Żydów wybuchały niejednokrotnie, np. po strąceniu kukły J. z wieży kościelnej. W Polsce tego rodzaju wydarzenia miały miejsce sporadycznie nawet w XX wieku. (Por. też: antysemityzm; Pro perfidis Judaeis)
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.