parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
Trzynaście artykułów wiary (hebr. Szlosza asar ik(k)arim), zw. w skrócie JaG ik(k)arim (JaG = 13 [ jod = 10 + gimel = 3]) – podstawowe pryncypia judaizmu (nazywane niekiedy nieprecyzyjnie dogmatami), sformułowane przez Majmonidesa w komentarzu do Miszny ( Sanhedrin 10,1), stanowiące najbardziej znaną i niemal powszechnie przyjmowaną ich wersję. Tora nie zawiera rozróżnienia między przykazaniami i podstawowymi artykułami wiary. Określenie tych ostatnich stało się konieczne w średniowieczu, dla odróżnienia wyznawców judaizmu od karaimów z jednej i od chrześcijan oraz wyznawców islamu z drugiej strony. Stanowić one miały granicę oddzielającą prawowiernych od heretyków ( apikojres). Na T.a.w. składa się uznanie: 1. istnienia Boga-Stwórcy; 2. jedności Boga; 3. bezcielesności Boga; 4. wieczności Boga; 5. faktu, że jest On jedynym obiektem kierowania modlitw; 6. prawdziwości przesłania proroków; 7. faktu, że Mojżesz był największym prorokiem; 8. prawdy, że Tora została dana Mojżeszowi (por. mat(t)an Tora); 9. prawdy, że jest ona niezmienną; 10. wszechwiedzy Boga; 11. przekonania, że Bóg nagradza i karze [ludzkie uczynki]; 12. przekonania, że Mesjasz ma nadejść; 13. wiary w przyszłe zmartwychwstanie ciał. To sformułowanie podstaw judaizmu nie zakończyło dyskusji nt. pryncypiów wiary, która trwała jeszcze w XV i XVI w. i przyniosła in. formy ich sprecyzowania (np. w postaci sześciu artykułów wiary Ch. ben A. Crescasa w dziele Or Adonaj, oraz trzech – J. Albo w Sefer ha-ik(k)arim). T.a.w. stało się podstawą do stworzenia modlitw i hymnów ( Ani maamin; Jigdal).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.