Kultur-Liga

Kultur-Liga

(jid. Kultur-Lige = Liga Kultury), właśc. Liga Kultury Proletariackiej; nazywana też Ligą Kultury Żydowskiej – organizacja kulturalno-oświatowa (głównie jidyszystyczna), w której dominowały – zwł. początkowo – wpływy polityczne Bundu. Władze policyjne w Polsce podejrzewały ją, że jest w znacznym stopniu infiltrowana przez komunistów. Została założona w Kijowie w 1917, jednak pod władzą sowiecką mogła jeszcze tylko przez pewien czas rozwijać aktywną działalność (w tym wydawniczą). Zaangażowali się w nią znani poeci i pisarze (P. Markisz, Dawid Hofstein, Lejb Kwitko, I.J. Singer), plastycy (Lazar Lisicki, Isachar Ber Rybak). W Polsce organizacja ta powstała dzięki porozumieniu środowisk lewicowych, które współpracowały w CISZO. K.-L. została zawiązana w 1922 (bądź 1921), a zarejestrowana – jako organizacja ogólnopolska – w 1926. Już w 1922 postanowiono przyciągać do niej organizacje i działaczy kulturalnych o odmiennych poglądach politycznych, choć podstawą rozwoju K.-L. pozostawały związki zawodowe. Jej celem był „rozwój i szerzenie żydowskiej kultury wszelkich gałęzi ludzkiej twórczości, jak literatura, sztuka, muzyka, teatr itp. oraz pomoc w budowaniu wszelkiego rodzaju instytucji kulturalnych i oświatowych”. Działalność K.-L. była rozwijana poprzez tworzenie jej oddziałów terenowych na szerszą skalę tam, gdzie liczniejszy był proletariat żydowski (zwłaszcza związany z Bundem). Barierami dla jej rozwoju były nadmierne początkowo upolitycznienie oraz słabość finansowa. W 1936 przeprowadzono reorganizację K.-L., która sprowadzała się do eliminacji z jej działalności elementów agitacji politycznej i ściślejszego skupienia się na zaspokajaniu potrzeb kult., związanych z nią środowisk. Zakres działania tej organizacji był bardzo rozległy. W okresie międzywojennym K.-L. stała się jedną z ważniejszych oficyn wydawniczych, publikujących książki w języku jidysz, o bardzo różnorodnej formie i treści (młodą literaturę, podręczniki czy Powszechną historię narodu żydowskiego Sz. Dubnowa), a także dwumiesięcznik „Bicher-Wełt” (jid., Świat Książek, 1922-1929). Obok patronowania rozgałęzionemu amatorskiemu ruchowi artystycznemu (m.in. teatralnemu), K.-L., poprzez swój Referat Wycieczkowy, włączyła się także np. w organizowanie turystyki. Jednak przede wszystkim organizacja ta była prężnym twórcą ruchu samokształceniowego, zwłaszcza w środowiskach robotniczych i związkach zawodowych, dzięki prowadzonym na terenie całej Polski Uniwersytetom Ludowym, a także odczytom, akademiom itp. W 1924 przy K.-L. powstała Centrala Biblioteczna. Organizowała ona kursy biblioteczne (pierwszy w 1928). W 1929 wydała Dos Jidisz buch (jid., Książka żydowska) – katalog wzorcowy dla bibliotek ludowych, oraz podobną pozycję pt. Książka polska w bibliotece żydowskiej, a od 1925 wydawała miesięcznik recenzyjny „Buch un Lejzer” (jid., Książka i Czytelnik; ukazały się tylko trzy numery), później również innego tego typu wydawnictwa. (Por. też Biblioteka im. Bronisława Grossera). Pośród licznych działaczy K.-L. szczególną rolę odegrali w niej: Mosze Zilberfarb, N. Meisel, Ch.S. Każdan.