Markisz Perec

Markisz Perec

(1895 Połonne – 1952 Związek Radziecki) – poeta, prozaik, dramaturg, tworzący w języku jidysz. Otrzymał tradycyjne wykształcenie religijne. Zaczynał od pisania młodzieńczych wierszy w języku rosyjskim. Mając 19 lat, zdał eksternistyczny egzamin maturalny w gimnazjum rosyjskim. W czasie I wojny światowej w 1916, w związku z raną odniesioną na froncie, został zwolniony z armii rosyjskiej. Debiutował w literaturze żydowskiej w 1917; debiutancki tom wierszy Szwełn (Progi) wydał w Kijowie w 1919. Wkrótce był już uważany za czołowego przedstawiciela kijowskiej grupy poetów jidysz. Owiany romantyzmem rewolucji, stał się jej wiernym piewcą, a równocześnie wybitnym przedstawicielem ekspresjonizmu. W 1919-1922 wydał osiem zbiorów wierszy, wśród których najważniejszym był Di kupe (Kopiec, 1922), pełen oskarżeń i buntu przeciw Bogu, zezwalającemu na prześladowania jego wiernego ludu oraz poemat Wolin (Wołyń, 1920). W 1921 M. opuścił Rosję i zamieszkał w Warszawie. Tu wydał poemat Radio (1922). Ogłaszał też inne utwory ekspresjonistyczne, cechujące się patosem i dynamizmem. Razem z U.C. Grinbergiem i M.Ch. Rawiczem stanął na czele grupy literackiej „Hałastra” i był współredaktorem wydawanych przez nią almanachów. W latach 20. stał się idolem żydowskiej awangardy i był entuzjastycznie przyjmowany na Zachodzie (między innymi w Londynie i Berlinie). Zwiedził też Palestynę. W 1925 powrócił do Polski; redagował pismo „Literarisze Bleter” i wygłaszał odczyty. W 1926 przeniósł się do Związku Radzieckiego (Kijów, Moskwa), gdzie był uważany za przywódcę pokolenia żydowskich pisarzy rewolucyjnych, a jego utwory tłumaczono na język rosyjski. M. pisał liryki, duże poematy i utwory dramatyczne oraz utwory prozatorskie, między innymi pierwszą swą powieść Dor ejn, dor ojs (Pokolenie za pokoleniem, 1929) i powieść Dem bałegufs tojt (Śmierć grubasa, 1935). Nadal pozostawał admiratorem systemu sowieckiego (Poeme wegn Stalin = Poemat o Stalinie, 1940). W czasie II wojny światowej i w latach bezpośrednio po niej napisał epos w 162 pieśniach Miłchojme (Wojna, 1948), pełen bólu i wiary w sprawiedliwość. Z tego okresu pochodzi także poemat liryczny Cu a jidiszer tancern (Do żydowskiej tancerki). W 1939, za zasługi dla literatury radzieckiej, otrzymał Order Lenina. Poezja tego najznakomitszego poety żydowskiego w Związku Radzieckim jest kwintesencją najburzliwszej z epok – stąd jej dramatyzm. W 1949 M. został aresztowany, a w 1952 rozstrzelany w ramach represji stalinowskich, wraz z grupą twórców i działaczy kultury jidysz. Zrehabilitowano go po czterech latach (1956).