parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1881 Wilno – 1937 Nowy Jork) – pisarz tworzący w języku jidysz, folklorysta, współpracownik JIWO. Pochodził z rodziny kupieckiej. Od 1889 przebywał w Warszawie. Po ukończeniu chederu terminował u zegarmistrza. Poza tym był samoukiem. Jako początkujący poeta i zbieracz pieśni ludowych, dzięki znajomości z A. Rajzenem, Sz. Aszem i H.D. Nombergiem, znalazł się w kręgu I.L. Pereca. Kiedy w 1901 wyjeżdżał do Londynu, miał już pokaźny zbiór utworów ludowych. W Londynie związał się z lewicą syjonistyczną. W 1904 przeniósł się do Nowego Jorku, gdzie początkowo pracował jako zegarmistrz. Próbował też zorganizować (m.in. razem z Ch. Żytłowskim) Żydowski Związek Literacki (jid. Jidiszn Literariszn Fa rajn), który zajmowałby się wydawaniem tekstów folklorystycznych. Od 1919 wykładał w Żydowskim Seminarium Nauczycielskim w Nowym Jorku. Założył wydawnictwo Naj-Cajt (jid., Nowy Czas; 1919-1921), które m.in. publikowało utwory J. Opatoszu. K. był współzałożycielem wileńskeigo Żydowskiego Towarzystwa Historyczno-Etnograficznego im. Sz. An-Skiego (1921). Od początku istnienia JIWO był z nim ściśle związany; m.in. jako współtwórca Amoptejl i jego skarbnik (potem zastępca skarbnika) oraz członek Sekcji Filologicznej JIWO. Opublikował m.in.: Jidisze fołkslider mit melodies (jid., Żydowskie pieśni ludowe wraz z melodiami, t. 1-2, 1912; wyd. 2., 1920); Jidisze fołkslider (jid., Żydowskie pieśni ludowe, 1930); Jidisze fołks-majsjes (jid., Żydowskie bajki ludowe, 1931); Der Jid. Wegn zich un wegn andere in zajne szprichwerter un redns-artn (jid., Żyd. O sobie i o innych w przysłowiach i powiedzeniach, 1933). K. wydawał także własne pieśni oraz bajki dla dzieci. Jego zbiory trafiły do JIWO w Wilnie i zaginęły w czasie II wojny światowej. Część jego manuskryptów została wydana w Gezamłte ksowim (jid., Pisma zebrane, Wilno 1940), pozostałe przepadły podczas wojny (poza tymi, które znajdowały się w Nowym Jorku; te wydał M. Weinreich, pt. Studies wegn jidiszer fołksszafung [jid., Studia o żydowskim ludowym świecie, 1952]).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.