parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1836 Tulczyn?, na Podolu – 1886 Londyn) – publicysta piszący w języku hebrajskim i jidysz. W młodości podjął podróż do Konstantynopola, a stamtąd do Erec Israel. Był współzałożycielem, wraz z Joelem Mosze Salomonem i Michaelem Hakohenem (Cohenem), pierwszego wychodzącego tam czasopisma w języku hebrajskim „Ha-Lewanon” (Liban; Jerozolima 1863), po roku zamkniętego, ze względu na cofnięcie przez władze zgody na jego wydawanie. B. wznowił je początkowo jako dwutygodnik, a potem tygodnik, wydawany w Paryżu w 1865-1870, a następnie – od 1872, w związku z wybuchem wojny – w Metzu, gdzie ukazywało się początkowo jako dodatek hebrajski do niemieckiego organu ortodoksów „Der Israelit”, wydawanego przez Marcusa Lehmanna. Następnie wydawał je jako tygodnik w języku jidysz pod zmienionym tytułem „Ha-Jisraeli” (Izraelita; od 1873, z niewielką przerwą, do 1881). Niemal od samego początku był związany z ruchem Chowewej Syjon i współpracował z S. Mohylewerem. W związku z falą pogromów w Rosji (zapoczątkowaną w 1881), po uzyskaniu przez Mohylewera pomocy od barona Edmonda de Rothschilda (por. Rotszyldowie) wyjechał do Rosji. W 1882 kierował udającą się do Palestyny grupą osadników z Nowo-Pawłowki (k. Różan) na Grodzieńszczyźnie. Po półrocznym pobycie w Erec Israel wyjechał do Londynu, gdzie wydawał tygodnik w j. jid. „Ha-Szulamis” (od 1883), a następnie wznowił wydawanie pisma „Ha-Lewanon” (w 1886). Wspomnienia z okresu przewodzenia grupie osadników zawarł w książce Jesud ha-Maale (Metz 1883; w 1987 – założona przez ponad 100 laty – osada Jesud ha-Maale liczyła 778 mieszkańców). Wydał też inne dzieła, przeważnie o charakterze religijnym, oraz pochodzące z różnych kolekcji materiały źródłowe (m.in.: Jen Lewanon, 1866; Perusz le-rabenu Chananel, 1868; Sefer Ig(g)arot, 1871; Beer ha-gola, 1877).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.