Skosowski, Lajb (Leon, „Lolek”)

Życiorys

Pochodził z Łodzi, z zawodu był technikiem tekstylnym (AAN, Delegatura Rządu na Kraj,
202/II-26). W getcie warszawskim był jednym z pracowników Urzędu do Walki z Lichwą i
Spekulacją, czyli tzw. Trzynastki – agentury gestapo kierowanej przez Abrahama
Gancwajcha. Miał też pracować w założonym przez Gancwajcha Żydowskim Pogotowiu
Ratunkowym (Puterman, AŻIH 302/97).
Po rozwiązaniu Trzynastki współpracował dalej z Niemcami. W listopadzie 1942 r. nawiązał z
nim kontakt Eugeniusz Glitterman z kontrwywiadu Delegatury Rządu, który korzystał później
kilkakrotnie z informacji Skosowskiego na temat struktury personalnej i organizacyjnej
gestapo oraz z jego pośrednictwa przy zwolnieniu kilku osób z rąk okupanta. W zamian
Delegatura dała „Lolkowi” ustną gwarancję bezpieczeństwa oraz „obietnicę, że po
wyzwoleniu fakty jego pracy na rzecz podziemia będą wzięte pod uwagę przy ustalaniu
stopnia jego współpracy z gestapo” (Rószkiewicz-Litwinowicz, 1991, s. 159). W grudniu 1942
roku jego nazwisko jako Żyda-kolaboranta wymienione zostaje w audycji emitowanej z
Moskwy przez radiostację im. Tadeusza Kościuszki (ARG, t. 20, 2015, 252). Kilka miesięcy
później dokonano na Skosowskiego nieudanego zamachu. Według jednych źródeł, doszło do
niego 21 lutego 1943 r., a miała go przeprowadzić Żydowska Organizacja Bojowa, Armia
Krajowa lub Polska Ludowa Akcja Niepodległościowa II (PLAN II) (Rószkiewicz-Litwinowicz,
1991, s. 159). Według innej wersji, Skosowski został ranny w zamachu na kolaborantów,
przeprowadzonym przez ŻOB 13 marca 1943 r. w mieszkaniu przy ul. Świętojerskiej 34
(Engelking, Leociak, 2001, 730). Wiosną 1943 Skosowskim zainteresował się także
kontrwywiad Armii Krajowej, podejrzewając go o próby nawiązania kontaktu z polskim
podziemiem na polecenie Niemców.

Udział w aferze Hotelu Polskiego

Wiosną 1943 roku w niejasnych okolicznościach Skosowski oraz Adam Żurawin weszli w
posiadanie pewnej liczby paszportów i promes wydawanych przez konsulów państw
południowoamerykańskich w Szwajcarii, które wysyłano do getta warszawskiego od końca
1942 roku. Nie jest jasne, czy otrzymali te dokumenty od warszawskiego gestapo, czy też
sami je przejęli i zaproponowali Niemcom interes w postaci sprzedawania papierów
chętnym, liczącym na wyjazd do obozów internowania i ewentualną wymianę na obywateli
niemieckich internowanych przez aliantów. W maju 1943 roku Skosowski pojawił się w
Hotelu Royal na ul. Chmielnej 31, gdzie przed wyjazdem do obozu w Vittel Niemcy
zgromadzili Żydów-obywateli państw południowoamerykańskich i rozpoczął sprzedaż
paszportów i promes. Wkrótce ośrodek internowania osób posiadających te dokumenty
został przeniesiony do Hotelu Polskiego na Długiej 29, od którego nazwy w historiografii cała
akcja sprzedaży paszportów i promes otrzymała nazwę sprawy Hotelu Polskiego.
W Hotelu Polskim Skosowski i Żurawin mieli rezydować w biurze razem z urzędnikami
Auslandstelle, sporządzającymi listy do wyjazdu (Cukierman, 2000, 311). Chętni na wyjazd
dokonywali zakupu dokumentów przez pośredników lub bezpośrednio. Jak wspominała Mina
Tomkiewicz, „By porozmawiać z Adamem i Lolkiem, trzeba było stać przez długi czas w
kolejce albo złapać jednego z nich, gdy przechodził i przytrzymywać go stanowczo za guzik od
marynarki, żeby nie mógł odejść. Następnie należało przedstawić swoją sprawę w
przyspieszonym tempie i z odpowiednią ilością dramatyzmu”. (Shulman, 1982, s. 68). Z
pewnością zarówno Skosowski, jak i Żurawin upatrywali w sprzedaży dokumentów także
swoją szansę: transportem z Hotelu Royal do Vittel zostały wysłane ich rodziny.

Zamach na Skosowskiego

Hotel Polski został zlikwidowany 13 lipca 1943 r. Skosowski nadzorował sprzedaż
dokumentów do końca, potem zaś kontynuował grę podwójnego agenta. W sierpniu i
wrześniu 1943 r. kpt. Bolesław Kozubowski „Pleban” z kontrwywiadu AK spotkał się
dwukrotnie ze Skosowskim, przy czym w drugim spotkaniu brał udział również przedstawiciel
kontrwywiadu Delegatury Rządu. Jednakże dalsze rozpracowywanie Skosowskiego przez
podziemie wykazało, że „Lolek” pozoruje tylko chęć współpracy z AK – na kolejnych
spotkaniach umawianych przez „Plebana” zamiast Skosowskiego pojawiało się gestapo.
Podjęto więc decyzję o zlikwidowaniu go na spotkaniu zaaranżowanym 1 listopada 1943 o
godz. 13.30 w Gospodzie Warszawskiej na Nowogrodzkiej 28, w którym uczestniczył m.in.
Skosowski, „Pleban” oraz Glitterman. Plan zakładał zabicie Skosowskiego na ulicy, jednak
rozmowa się przeciągała; o godz. 17.40 sześciu żołnierzy AK wtargnęło na salę i po
sterroryzowaniu gości oraz obsługi, Skosowskiego zlikwidowano trzema strzałami w głowę.
(Instytut Pamięci Narodowej, MBP, AK, K4/57, 13-14). Tego samego dnia AK w domu przy ul.
Dobrej zabiło także Ewę Sobolewską – kochankę „Lolka”, dwoje jego współpracowników oraz
żonę jednego z nich.