Lekarskie Pogotowie Ratunkowe (LPR)

Lekarskie Pogotowie Ratunkowe

Z inicjatywą założenia pogotowia ratunkowego w getcie wystąpili lekarz pediatra dr Henryk Brokman oraz nieznani z imienia J. Rotsztajn i B. Dawidowicz (AŻIH, 211/1079, 48). Na ich wniosek 8 maja 1941 r. w ŻKOM utworzono Wydział Doraźnej Pomocy Lekarskiej, którego kierownictwo objął Henryk Mann, a na czele powołanej przy wydziale Rady stanął Bernard Zundelewicz, wymienieni wyżej inicjatorzy oraz Zygmunt Margulies. W Radzie znaleźli się ponadto: prof. Ludwik Hirszfeld, dr Leon Szereszewski, dr Józef Stein (dyrektor szpitala na Czystem), dr H. Hercberg, Julian Owczyński, Herman Birnbaum, Gustaw Berman, J. Kaganowicz, Al. Fogiel (Gazeta Żydowska 94/1941, 5). Według innych źródeł inicjatorem powstania pogotowia był Zundelewicz (Engelking, Leociak 2013, 262).Nie wiadomo dokładnie, kiedy LPR zaczęło faktyczną działalność. W sierpniu 1941 r. wynegocjowano u władz getta pozwolenie na uruchomienie karetki samochodowej (AŻIH, 211/129, 7); we wrześniu o pogotowiu przy ŻKOM wspominał Adam Czerniaków (Czerniaków, 1983, 215). W początkach października działała już stacja krwiodawstwa przy Wydziale Doraźnej Pomocy Lekarskiej, którą założył i prowadził prof. Hirszfeld (Gazeta Żydowska 94/1941, 5). W sprawozdawczości ŻKOM LPR pojawia się po raz pierwszy dopiero w listopadzie 1941 r. jako służba przewożąca chorych do szpitala (ARG, t. 27, 475). W lutym 1942 r. pogotowie otrzymało lokal w przedwojennej siedzibie Warszawskiego Pogotowia Ratunkowego przy ul. Leszno 58 (Ludność żydowska 2012, 1035) i odtąd pracowało nieprzerwanie. Nazywano je „niebieskim pogotowiem”, ponieważ jego pracownicy nosili granatowe czapki z niebiesko-białymi otokami i znakiem czerwonego krzyża.Lekarzem naczelnym LPR był ginekolog dr Albert Gotlib; w stacji pracowali głównie chirurdzy: dr Jakub Korman, dr Stefan Jerzy Rotmil, dr Joel Liebfeld, dr Kazimierz Pollak oraz laryngolog dr Józef Frank i internista dr Aron Gotlib. Na parterze budynku przy Lesznie 58 mieściły się rejestracja, poczekalnia, całodobowe ambulatorium i stacja krwiodawstwa. Chorych dowożono karetką samochodową, którą stanowił stary żółty citroen, oraz rikszą z wbudowanym pudłem, w którym umieszczano nosze z chorym. Lekarze wyjeżdżali też do wypadków zwykłymi rikszami. Kierowcą karetki był Jakub Ros (Rosenberg), który przeżył wojnę i zostawił relację na temat pracy w pogotowiu. Lekarze pracowali w pogotowiu za darmo, otrzymując jedynie pewne ilości żywności. Usługi LPR były bezpłatne dla pacjentów, poza transportem do stacji; zachęcano jednak do datków dobrowolnych  (Engelking, Leociak 2013, 262; Ciesielska 2017, 154).Z raportów ŻKOM wynika, że liczba interwencji pogotowia stale rosła: w marcu 1942 r. interweniowano w 241 wypadkach, w kwietniu w 417, w maju w 502, w czerwcu w 671. Większość stanowiły przypadki chirurgiczne; pacjentów przewożono do stacji na Leszno i tam operowano (Ludność żydowska 2012, 1039, 1043, 1049, 1054). Ros wspominał, że początkowo pogotowie wzywano głównie do zasłabnięć z głodu na ulicach. Osobom tym wstrzykiwano kamforę i strychninę, co nie miało żadnego znaczenia dla poprawy ich stanu. Z czasem LPR przestało zabierać głodujących z ulic, ponieważ żaden szpital nie chciał ich przyjmować. Lekarze i sanitariusze jeździli do wypadków ataków ślepej kiszki, kamicy nerkowej lub żółciowej, skrętu kiszek, czasem samobójstw i często – ran postrzałowych i pobić. W tym ostatnim wypadku pogotowie wzywali sami Niemcy – sprawcy postrzałów, który potrzebowali aktu zgonu ofiary do raportów (Engelking, Leociak 2013, 263-264).Stacja krwiodawstwa działała w bardzo niewielkim zakresie, wykonując jedynie kilka transfuzji miesięcznie (Ludność żydowska 2012, 1035, 1043). Być może problemem było znalezienie dawców. Prof. Hiszfeld próbował rekrutować ich spośród członków Żydowskiej Służby Porządkowej; „Gazeta Żydowska” ogłosiła nawet, że zgłosiło się 300 ochotników. W swoich powojennych wspomnieniach Hirszfeld stwierdzał, że policjanci odmówili udziału w akcji krwiodawstwa, a zgłosili się do niej studenci kursów medycznych w getcie, czyli tajnego wydziału medycyny Uniwersytetu Warszawskiego (Hirszfeld 2000, 300; Gazeta Żydowska 94/1941, 5).Nieoficjalną funkcją karetki pogotowia było przewożenie osób z getta do ośrodka wypoczynkowego przy szpitalu „Zofiówka” lub do sanatorium „Brijusu” w Otwocku. Trafiali tam zarówno ludzie naprawdę chorzy, kierowani przez lekarzy, jak i różni gettowi prominenci na wypoczynek. Ponieważ wyjazd z getta i przejazd koleją wymagały licznych pozwoleń i przepustek, a karetka mogła poruszać się swobodnie, dlatego często decydowano się na jej wynajęcie (Ciesielska 2017, 154-155; Adler  2018, 158-159).Karetki kursowały do Otwocka także w czasie wielkiej akcji likwidacyjnej (AŻIH, 302/172, 26). Sanitariusze przewozili też ludzi z Umschlagplatzu na teren getta, ratując im życie, a także zabierali postrzelonych z ulic do szpitali. Po akcji pracownicy LPR zostali zatrudnieni w szopie Többensa. W czasie powstania w getcie utworzyli na terenie szopu niewielki szpital polowy. 23 lub 24 kwietnia 1943 r. zostali wywiezieni do obozu w Poniatowej (Engelking, Leociak 2013, 264; Ciesielska 2017, 155).