KROSZCZOR Henryk (1885–1979)

Przed wojną

Henryk Kroszczor urodził się 16 czerwca 1895 roku w Warszawie. Jego rodzicami byli Adolf i Felicja z domu Szpagat. Ukończył Szkołę Zgromadzenia Kupców w Warszawie. Ożenił się z Rachelą z domu Kokiet (1899–1966), położniczką i ginekolożką, z którą miał córkę Zofię (ur. 1929). Od 1917 do 1942 roku Kroszczor pełnił funkcję kierownika Towarzystwa Przyjaciół Dzieci. Od 1916 roku pracował w Szpitalu Dziecięcym im. Bersohnów i Baumanów w Warszawie, a od 1930 roku pełnił funkcję dyrektora administracyjnego tej placówki.

W getcie warszawskim

Po wybuchu wojny Kroszczor opuścił Warszawę, do której powrócił na początku 1940 roku. Jesienią został przesiedlony do getta. Od 1940 roku z ramienia Rady Żydowskiej pełnił funkcję intendenta wszystkich szpitali w getcie warszawskim. W dalszym ciągu pracował jako dyrektor administracyjny Szpitala Dziecięcego im. Bersohnów i Baumanów. Po zakończeniu wysiedlenia w tzw. małym getcie razem z Ignacym Sztabholcem kierował administracją szpitala na ul. Gęsiej 6/8. W trakcie akcji styczniowej Kroszczor wraz z żoną i córką ukrywał się na terenie placówki. W swoich wspomnieniach tak opisywał te wydarzenia:

W ciągu tych pięciu dni [Niemcy] kilkakrotnie blokowali szpital. W czasie tej akcji wielu pracowników z rodzinami, a wśród nich i ja z rodziną, przesiedziało jedną dobę w schowku na strychu (podczas silnego mrozu), do którego wchodziło się przez odsłonięcie otworu; dwie dobry przesiedziałem z żoną i córką na jednym z oddziałów w schowku zasuniętym szafą. Mimo że Niemcy kilkakrotnie przechodzili obok tej szafy, nie zwrócili uwagi na znajdujący się za nią schowek. Nasze ocalenie po wyjściu ze schowka uważaliśmy za „cud”, zwłaszcza że widzieliśmy w łóżkach trupy zastrzelonych chorych (Kroszczor 1970, 45).

Po zakończeniu akcji część pracowników pozostała na miejscu i próbowała ponownie uruchomić szpital. Uporządkowano zniszczone pomieszczenia i zaczęto przyjmować pacjentów. Okazało się, że nie ma personelu fizycznego, wszyscy zostali wywiezieni. Toteż, by zagotować trochę strawy dla chorych i pracowników, zasiadałem często do obierania kartofli, cebuli i innych warzyw (tylko tym dysponowano) z b[yłym] pracownikiem, „dzikim” Jackiem Goldmanem, który tę strawę gotował, wspominał po wojnie Kroszczor (Kroszczor 1970, 45).

20 lutego 1943 roku Kroszczor przeszedł na tzw. aryjską stronę. Razem z córką i żoną ukrywał się do sierpnia 1944 roku, kiedy to został wywieziony do niemieckiego obozu Stutthof, a stamtąd do obozu pracy Altvolwerk (Stary Folwark), gdzie był do stycznia 1945 roku.

Po wojnie

Po wojnie Kroszczor sprawował funkcję dyrektora organizacyjnego Centralnego Komitetu Żydów w Polsce. Od października 1945 roku do maja 1946 roku, a więc jeszcze przed powołaniem Wydziału Ewidencji i Statystyki, odpowiadał również za sprawy personalne w Sekretariacie Generalnym. W grudniu 1947 roku został członkiem Komitetu Budowy Pomnika Bohaterów Getta. Kroszczor pracował także w różnych instytucjach gospodarczych polskich i żydowskich – m.in. jako dyrektor administracyjny Centrali Rolniczej „Samopomoc Chłopska” oraz kierownik Zarządu Inwestycji Wydziału Zdrowia Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy. Przez wiele lat był członkiem Zarządu Żydowskiego Instytutu Historycznego. W 1970 roku przeszedł na emeryturę. Mieszkał przy ul. Brukowej 14. Został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Kroszczor był badaczem dziejów Żydów polskich i autorem licznych publikacji historycznych. Szczególną uwagę poświęcił instytucjom żydowskim, takim jak Główna Biblioteka Judaistyczna, Instytut Nauk Judaistycznych, cmentarz żydowski, a przede wszystkim – Szpital dla dzieci im.Bersohnów i Baumanów. Swoje artykuły publikował m.in. w „Biuletynie Żydowskiego Instytutu Historycznego”.

Henryk Kroszczor zmarł 10 lipca 1979 roku. Został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej.