targum

targum

(aram., tłumaczenie, przekład; od hetyckiego tarkummaj = proklamacja, wyjaśnienie, tłumaczenie; jid. targem) – przekład Biblii Hebrajskiej na język aramejski, związany z faktem, iż po niewoli babilońskiej język ten stał się mową potoczną zarówno w Palestynie, jak i na całym Bliskim Wschodzie. Początkowo translacji dokonywali ustnie – wiersz po wierszu – tłumacze, zw. meturgemanim. Najstarszymi są odnalezione wśród rękopisów z Qumran fragmenty t. do Księgi Kapłańskiej oraz dwa do Księgi Hioba, datowane na poł. II w. p.n.e. Pierwotnie uważano, że przekładów tych dokonywano na potrzeby kultu synagogalnego, jednak wspomniany t. do Księgi Hioba oraz cytowanie t. w literaturze rabinicznej wskazuje, że musiały one służyć także studiom. T. powstające w Babilonii i Palestynie różniły się nie tylko językiem, ale i podejściem tłumaczy do swego zadania. Prace babilońskie charakteryzowały się skrupulatnym tłumaczeniem (por. Onkelosa Targum), natomiast tłumacze palestyńscy – przynajmniej częściowo – dokonywali parafrazy tekstu pierwotnego, dołączając do niego objaśnienia trudniejszych fragmentów, a nawet wplatając wątki hagadyczne. Dodatki te pojawiały się jako noty na marginesach bądź były wprowadzane do tekstu. Obydwa środowiska różniły się także interpretacją fragmentów związanych z halachą, co było odzwierciedleniem różnic między szkołą Iszmaela ben Eliszy i Akiwy ben Josefa. Odejścia od literalnego tłumaczenia wiązały się też m.in. z dążeniem do: 1. identyfikacji miejsc i osób anonimowych; 2. dostosowywania fragmentów dotyczących Prawa do późniejszej praktyki halach., a czasem nawet były odzwierciedleniem polemik z sekciarzami; 3. eliminacji bądź stonowania antropomorficznych wyobrażeń Boga; 4. łagodzenia prezentacji patriarchów i starożytnych Izraelitów, mogących stawiać ich w złym świetle; 5. zacierania różnic między sprzecznymi fragmentami tekstu. Pojawiały się też mesjańskie interpretacje poszczególnych wersów. Jednak zbyt dalekie odejścia od oryginalnego hebrajskiego tekstu biblijnego uważano za bluźniercze wobec objawienia. Dążenia do dokładności przekładu wzmocnił też rozwój chrześcijaństwa, którego zwolennicy próbowali interpretować różne fragmenty BH w duchu swej religii. Wśród t. wyodrębniamy także kilka specyficznych rodzajów literackich: 1. antologie wypisów z t. palest. i z Targumu Onkelosa, zawierające wybrane wersy i frazy; 2. kolekcje obszernych fragmentów z t. palestyńskich; 3. liturgiczne kolekcje czytań na specjalne szabaty i święta; 4. wiersze poprzedzające lub wprowadzone do targumów.