Płaszów

Płaszów

część krakowskiej dzielnicy Podgórze oraz obiegowa nazwa założonych tam przez Niemców obozów: najpierw obozu pracy (od grudnia 1942; niem. Zwangsarbeitslager Plaszow bei Krakau des SS und Polizeiführers im Distrikt Krakau), a potem obozu koncentracyjnego (od 11 I 1944 do 15 I 1945; niem. Konzentrationslager in Plaszow bei Krakau). W pierwszej fazie istnienia obóz był zlokalizowany na terenie dwóch żydowskich cmentarzy, zajmujących ok. 10 ha, na których wzniesiono baraki dla 2-4 tys. więźniów (w jego obrębie znalazły się przedwojenne budynki domu przedpogrzebowego, należącego do bractwa pogrzebowego, oraz TOZ-u); później był rozbudowywany, w miarę wzrostu liczby więźniów; ostatecznie objął teren ok. 80 ha. Obóz otoczony był dwoma liniami ogrodzenia z drutu kolczastego pod napięciem, między którymi znajdował się rów z wodą (pozostałość po umocnieniach z czasu I wojny światowej), oraz 13 wieżami strażniczymi, wyposażonymi w reflektory i karabiny maszynowe. W oddzielonej od obozu części znajdowały się biura, koszary SS, willa komendanta, domy załogi, magazyn i szpital SS. Początkowo dla więźniów zbudowano 55 baraków (kilka typów, różniących się m.in. rozmiarami), z czasem ich liczba doszła do 180. W pierwszej fazie istnienia obozu przebywało w nim ok. 2 tys. Żydów z okolicznych gett, a po likwidacji getta krakowskiego – ok. 10 tys.; ostatecznie liczba więźniów sięgała ok. 25 tys. osób. W lipcu 1943 został utworzony osobny obóz dla Polaków (początkowo dla ok. 1 tys., później dla ok. 6 tysięcy). Na terenie obozu w P. znajdowały się dwa kamieniołomy oraz trzy miejsca straceń (ofiary egzekucji doraźnych, dowożone głównie z więzień, nie przechodziły przez rejestrację obozową). Więźniowie obozu ginęli na skutek głodu, nieludzkiego traktowania (m.in. kar chłosty, tortur), chorób, wycieńczenia pracą i egzekucji. Część z nich została także uśmiercona w innych obozach koncentracyjnych i ośrodkach zagłady (głównie w Oświęcimiu II – Brzezince i w Treblince). Likwidację obozu Niemcy rozpoczęli jesienią 1944. Ostatnich więźniów wywieziono do Oświęcimia 15 I 1945, na dwa dni przed wyzwoleniem obozu przez wojska radzieckie. Przez obóz w P. przeszło ok. 150 tys. więźniów (w tym także m.in. z terenów Związku Radzieckiego, Rumunii i Węgier), z których zamordowano ok. 80 tysięcy. P. miał także 5 podobozów: w Krakowie, Mielcu i Wieliczce (w tym krak. podobóz w Emailfabrik Oscar Schindler, z czego wynikał związek obozu z wydarzeniami znanymi pod obiegowym określeniem „Lista Schindlera”). Komendantami P. byli kolejno funkcjonariusze SS: Horst Pilarzyk, Franz Josef Müller, Amon Goeth, Kurt Schupke. Duży rozgłos zyskał powojenny proces Goetha (1946) przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, który był pierwszą w Polsce rozprawą przeciwko bezpośredniemu uczestnikowi zbrodni ludobójstwa. W przygotowaniu postępowania sądowego brała udział Wojewódzka Żydowska Komisja Historyczna w Krakowie, a jej dyrektor – M. Borwicz – został powołany w charakterze „eksperta co do zagadnienia całokształtu zagłady Żydów”, jako osoba wskazana przez CKŻP. Wyrok skazujący Goetha na karę śmierci zapadł 5 IX 1946. Został wykonany przez powieszenie 13 IX 1946 (o czym informowały m.in. rozplakatowane obwieszczenia). Szczegółowe sprawozdanie z procesu Proces ludobójcy Amona Leopolda Goetha przed Najwyższym Trybunałem Narodowym w 1947 wydała CŻKH.