Sandauer Artur

Sandauer Artur

(1913 Sambor – 1989 Warszawa) – krytyk literacki, tłumacz, prozaik; syn Adolfa (Abrahama) S., członka PPS, potem Bundu; mąż malarki, Erny Rosenstein (ur. 1913). W Samborze ukończył szkołę powszechną, a potem I Gimnazjum Klasyczne im. A. Mickiewicza. Jeszcze będąc uczniem, debiutował jako tłumacz w 1930 (w czasop. „Filomata”). Studiował filologię klasyczną na UJK (1931–1936). Jako krytyk, współpracował z „Chwilą”, „Opinią”, „Nowym Dziennikiem”. Tłumaczył też z języka jidysz, m.in. utwory Ch.N. Bialika. Od 1937 pracował w gimnazjum hebrajskim w Krakowie. Przeszedł kolejno okupację sowiecką i niemiecką (od 1942 był w getcie, potem ukrywał się po „aryjskiej stronie”). Po kilkumiesięcznej służbie w LWP poświęcił się pracy krytyka. Na podstawie dokonań w tej dziedzinie, uzyskał doktorat na UJ (1948). Habilitację na UW (1962) otrzymał za pracę Poeci trzech pokoleń (1955); od 1974 był profesorem nadzwyczajnym UW (wykładał do 1981). S. był postacią kontrowersyjną. Demonstrował swą niezależność i prowokował spory (czasem wręcz skandale lit.), np. występując przeciw socrealizmowi, a później przeciw uznanym pisarzom (m.in. Bez taryfy ulgowej, teksty opublikowane najpierw w „Kulturze” i „Życiu Literackim”, wyd. książkowe – 1959). Z powodu wspomnianych tekstów był podejrzewany o zabieganie o przychylność władz PRL, także nie biorąc udziału w ich bojkocie w stanie wojennym. Równocześnie był jednym z pierwszych krajowych współpracowników paryskiej „Kultury” (od 1957) oraz sygnatariuszem „Listu 34” (1964) i apelu intelektualistów o rozpoczęcie rozmów ze strajkującymi na Wybrzeżu (1980). Autor kilku książek oryginalnych i wielu przekładów, m.in.: tomu opowiadań poświęconych kryzysowi wartości w warunkach okupacji i getta – Śmierć liberała (1947); tomu dotyczącego wrażeń z pobytu w Izraelu W 2000 lat później, Pamiętnik izraelski (1956). Wątki autobiograficzne i związane z autoidentyfikacją podejmował w książkach Zapiski z martwego miasta (1948; w niej fragmenty „parabiografii” Pamiętniki Mieczysława Rosenzweiga), O sytuacji pisarza polskiego pochodzenia żydowskiego w XX wieku (Rzecz, którą nie ja powinienem napisać…) (1982); oraz – w wydanej pośm. – autobiografii Byłem (1991). Tłumaczył także Księgę Rodzaju i był autorem komentarzy biblijnych, pisanych z pozycji laicko-materialistycznych – Bóg, Szatan, Mesjasz i …? (1977).