parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1858 Lwów – 1910 Złoczów) – rabin galicyjski, znakomity kaznodzieja, pierwszy który wygłosił w lwowskiej Synagodze Miejskiej kazanie w języku polskim. Pochodził – po matce (z domu Schorr) – z zasłużonej rodziny uczonych talmudystów. Przyjaźnił się z synem rabina lwowskiego, I. Ettingera. Mając 16 lat, ożenił się z Leą, córką zamożnego kupca i wybitnego talmudysty, Mojżesza Grüssa z Kulikowa. Wkrótce otrzymał dyplom rabinacki ( smicha) z rąk rabina lwowskiego, Hersza Ornsteina, a potem kolejne – od I. Ettingera i I. Schmelkesa. W 1878-1883 R. sprawował urząd rabina w Narajowie, później w Złoczowie, gdzie pozostał aż do śmierci. W 1893 złożył egzamin dojrzałości w gimnazjum złoczowskim, a w następnym roku podjął studia na wydziale filozoficznym uniwersytetu we Lwowie, uzyskując w 1898 absolutorium. Popierał ruch syjonistyczny (został nawet wpisany do Złotej Księgi Żydowskiego Funduszu Narodowego w Złoczowie), angażował się też w działalność społeczną; był radnym miejskim, członkiem licznych organizacji humanitarnych i filantropijnych. U siebie w domu prowadził wyższe kursy talmudyczne, przeznaczone dla młodzieży, pragnącej poświęcić się zawodowi rabinackiemu. Został wybrany na rabina II okręgu tzw. Gminy Galicyjskiej w Wiedniu, ale odmówił przyjęcia tej godności. Uczestniczył w zjeździe założycielskim politycznej organizacji ortodoksji żydowskiej Machzike(j) ha-Dat (1879). Korespondował z wieloma wybitnymi osobistościami tamtej epoki (tematem jego korespondencji były m.in. responsy rab.), przyjaźnił się z S. Buberem. Za życia, wydał dzieło Miszpat mechokek, zawierające kazania i przemówienia okolicznościowe oraz responsy halachiczne. Przygotowywał też inne prace, m.in. – jako dysertację doktorską – przekład dzieła Majmonidesa, Milat higaj(j)on, na język arabski, w którym pierwotnie zostało ono napisane.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.