Rom(m)ów rodzina i wydawnictwo

Rom(m)ów rodzina i wydawnictwo

ród drukarzy i wydawców wileńskich oraz firma wydawnicza, która zdobyła dominującą pozycję nie tylko na Kresach Wschodnich, ale na całym żydowskim rynku wydawniczym w Rosji; sławne głównie dzięki znakomitym edycjom Talmudu. Protoplastą rodu był Baruch ben Josef Romm (zm. 1803 Wilno). Ok. 1788 osiadł on w Grodnie, gdzie przejął kierownictwo i prawdopodobnie dzierżawę drukarni królewskiej, która wkrótce zaczęła wypuszczać druki hebrajskie. W 1792 odkupił hebrajską część drukarni i prowadził ją pod swym nazwiskiem. Jej filia – od 1799 – była pierwszą drukarnią hebrajską w Wilnie. Syn Barucha ben Josefa, Menachem Man (Manes) R. (zm. 1841), odziedziczywszy po ojcu drukarnię wileńską, nie tylko z powodzeniem konkurował z innymi tego typu zakładami, ale też doprowadził do połączenia sił wydawców wileńskich i grodzieńskich, dzięki czemu wydał Biblię Hebrajską, a przede wszystkim Talmud Babiloński ( TB; t. 1-30, od 1835). Edycja Talmudu wywołała głośny spór z drukarnią w Sławucie, kierowaną przez chasydzki ród Szapirów, w którym wzięło udział przeszło stu rabinów. Zamknięcie w 1836 przez władze carskie drukarń żydowskich (poza wileń. i kijowską) dało mu monopolistyczną pozycję na Kresach. Następcą Menachema Mana był jego syn, Józef Ruben R. (zm. 1858), który prowadził odziedziczone po ojcu wydawnictwo ksiąg hebrajskich. Po jego śmierci zastąpił go syn, Dawid R. (zm. 1860 Petersburg). Kierował on firmą, do spółki z dwoma braćmi. Prawdopodobnie założył jej petersburską filię. Po śmierci Dawida została uruchomiona (od 1863) Typografia Wdowy [Debory] i Braci Rommów. Choć od 1862 powstawały już nowe drukarnie żydowskie w Rosji, to jednak przedsiębiorstwo Rommów zachowało pozycję największego wydawnictwa na tym rynku. Po śmierci Debory R., w 1903 przekształciło się ono w spółkę akcyjną. Decydujące znaczenie dla ugruntowania sławy firmy miało wydanie TB, zw. Wilner SZAS ( SZAS; 1880-1886; kilkakrotnie następnie przedrukowywane) – klasycznej edycji, opatrzonej 120 komentarzami, w tym wielu opublikowanymi po raz pierwszy z rękopisów, dzięki zatrudnianiu przez firmę wielu znanych talmudystów. Wydawnictwo Rommów miało także duże zasługi dla rozwoju literatury hebrajskiej i jidysz (w tym popularnej), zwłaszcza dzięki objęciu w 1867-1888 kierownictwa literackiego przez pisarza hebrajskiego, Samuela Szragę Feiginsohna. Drukowano tam także dzieła świeckie, w tym m.in. I.M. Dicka, N.M. Szajkiewicza i przedstawicieli haskali; oraz żydowskiego czasopisma socjalistycznego „Di Naje Wełt” (jid., Nowy Świat) i „Der Werker” (jid., Robotnik, 1906), a także „Di Proletarisze Wełt” (jid., Proletariacki Świat, 1907). Mimo zniszczeń poczynionych przez I wojnę światową, wydawnictwo zachowało pozycję jednej z największych oficyn żydowskich na świecie i od 1924 działało jako Spółka Akcyjna Wydawniczo-Drukarska Rom(m). Po zajęciu Wilna przez Sowietów w 1940, jej urządzenia drukarskie zostały skonfiskowane i przekazane ros.-lit. wydawnictwu. Rodzina Rommów prowadziła także nieżydowską drukarnię, powstałą jako spółka w 1823, a od 1841 własną firmę pn. M. Romm, wydającą głównie druki w języku rosyjskim i polskim. Władze carskie zmusiły ją do pozbycia się polskich czcionek w 1863, lecz zostały one ponownie nabyte w 1880. W oficynie tej wydrukowano wiele cennych dzieł, a nawet tłoczono druki chrześcijańskie oraz periodyki – „Gazetę Wileńską”, tygodnik socjaldemokracji litewskiej „Echo” (1906) oraz socjalistyczny tygodnik „Wiedza” (1909-1910). Drukarnia ta istniała prawdopodobnie do I wojny światowej.