Synagoga Stara w Krakowie

Synagoga Stara w Krakowie

przy ul. Szerokiej 24 na Kazimierzu – najstarsza zachowana do czasów współcz. synagoga na ziemiach pol., wzniesiona prawdopodobnie po przeniesieniu Żydów z Krakowa do podkrakowskiego Kazimierza (1495). Choć nie była pierwszą żydowską budowlą sakralną w tym mieście, już w 1556 w przywileju królewskim została określona jako „Synagoga Stara”. Została odbudowana po pożarze w 1557 pod kierunkiem budowniczego, Mateusza Gucciego (do 1570). W XVI w. kazimierska gmina żydowska zakupiła grunty przylegające do niej, po czym dobudowano do Synagogi – nieistniejący od 1888 – tzw. Ratusz Żydowski. Kształt budowli ulegał kilkakrotnie zmianom, w wyniku remontów i przebudów, podejmowanych m.in. w wyniku zniszczeń (w tym pożarów). Prace konserwatorskie prowadził Władysław Łukasiewicz (od 1864); następnie dokonano przebudowy w 1888, od 1904 – prowadzonej pod kierunkiem Zygmunta Hendla; nadała ona gmachowi neorenesansowy charakter. Kolejne przebudowy prowadzono w 1913 i 1923. W 1936 przy S.S. w K. powstało muzeum gminy żydowskiej na Kazimierzu. W okresie okupacji niemieckiej budowla była systematycznie niszczona (zamieniono ją na magazyn i zakład ślusarski). Po wojnie została zabezpieczona przed dewastacją. W 1956-1959 prowadzono tam prace, w wyniku których został jej przywrócony charakter gotycko-renesansowy i dokonano adaptacji na cele muzealne oraz wykonano rekonstrukcję bimy. Od 1958 w budynku S.S. w K. mieści się Muzeum Historii i Kultury Żydów Krakowa. Otoczenie S.S. w K. uporządkowano i przekształcano w toku prac, prowadzonych w 1968-1972, oraz prac konserwatorskich samego gmachu w 1978-1979. Główną część korpusu budowli stanowi prostokątna, dwunawowa, trójprzęsłowa sala dla mężczyzn. Jej sześciopolowe sklepienie wspiera się na dwóch kolumnach toskańskich ( bima, zrekonstruowana jako dwunastoboczna ażurowa klatka, przylega do kolumny wschodniej, tj. bliższej aron (ha-)kodesz). Do sali dla mężczyzn przylegają: sala dla kobiet (niższa od sali dla mężczyzn, jednopolowa, z osobnym wejściem); tzw. sala śpiewaków (właśc. pomieszczenie modlitewni, potem chederu); oraz pulisz. Na piętrze, w przybudówce do sali dla mężczyzn, mieściła się niegdyś sala posiedzeń kahału (por. gmina). We wnętrzu zachowały się: obramienie kamienne aron ha-kodesz (manierystyczne z 1. tercji XVII w.), skarbony oraz niewielkie fragmenty malowideł ściennych. Położona między murem miasta żydowskiego a ul. Szeroką S.S. w K. była najważniejszym miejscem dzielnicy żydowskiej. Współcześnie odbywają się przed nią finałowe koncerty Festiwalu Kultury Żydowskiej w Krakowie.